Laatste dagen van 2021 verlopen uitzonderlijk zacht

Het zijn alweer harde tijden voor wie houdt van schaatsen op natuurijs in de Lage Landen. Een vervelend samenspel tussen een zuidelijk gelegen hogedrukgebied en een Atlantische depressie zorgt voor een opstuw van subtropische lucht naar onze omgeving. De laatste dagen van 2021 verlopen daardoor uitzonderlijk zacht en misschien zelfs recordzacht met maxima rond 14 à 15°C. Begin januari wordt het opnieuw wat minder zacht, maar winterweer staat voorlopig nog niet op het programma.

Dooiperiodes zijn vaak goed voor schaatsers in het hoge noorden. Als het nadien weer gaat vriezen ligt het ijs er weer perfect bij.

Ook de Alpen ontsnappen niet aan het uitzonderlijk zachte weer. Aangezien de schaatstochten op de Weissensee in Oostenrijk deze winter omwille van corona zijn geschrapt, ga ik deze winter niet berichten over de schaatsmogelijkheden daar.

In Scandinavië zijn de omstandigheden een stuk beter. Ook daar rukt de zachte lucht soms op, vooral in het zuiden, maar november was daar zo uitzonderlijk koud dat er op de meeste plaatsen al een dikke ijsvloer ligt. Een korte dooiperiode is dan zelfs goed voor het ijs. De geveegde natuurijsbanen worden dan op natuurlijke wijze "gespoeld" en de sneeuw op de meren kan dan gaan "stöpen". Dat is een Zweeds woord dat zich moeilijk laat vertalen. Het betekent dat de ijsvloer onder het gewicht van de natte sneeuw naar beneden wordt gedrukt en dat de sneeuwlaag zich volledig vol zuigt met water. Als het daarna weer gaat vriezen, ligt er een egale en harde, grijze ijsvloer die opnieuw perfect beschaatsbaar is. "Stöpis" is dus geen sneeuwijs, dat qua kwaliteit vaak erg bedenkelijk is.

De zuidelijk gelegen lagedrukgebieden stuwen zachte zeelucht naar de Benelux, maar Scandinavië blijft vrijwel altijd aan de koude kant van de depressies liggen. Alleen in het meest zuidelijke deel van Zweden ligt de temperatuur te hoog. Ten noorden van de lijn Göteborg-Jönköping-Norrköping zijn de omstandigheden vrij goed.

Wie deze site al een tijdje volgt, weet dat ik een old school meteoroloog ben die weinig of geen waarde hecht aan langetermijnverwachtingen. Weersverwachtingen zijn vrij betrouwbaar tot vijf dagen ver, de "pluim" van het ensemble geeft een mogelijke trend aan tot 10 dagen vooruit. Het laatste deel van de 15-daagse pluim is naar mijn mening al niet meer bruikbaar om concrete verwachtingen op te stellen en neem ik zelf nooit mee in mijn verwachting.. Er wordt veel onderzoek gedaan naar maand- en seizoensverwachtingen, maar bruikbare uitkomsten leveren ze voorlopig voor onze omgeving nog niet op. Het bekijken van de uitvoer van het maandmodel van ECMWF, die 2 keer per week beschikbaar komt, kan leerzaam en interessant zijn, maar het opmaken van een concrete verwachting aan de hand van deze modeluitvoer is zinloos en schept alleen maar verkeerde verwachtingen.

Wintergrens loopt met kerst vast boven Nederland

De voorbije dagen waren in Vlaanderen licht winters, met mooi berijpte landschappen en plaatselijk matige vorst. Hier in Drongen daalde het kwik gistermorgen tot -6°C. Dat zit er de komende dagen niet meer in. Op kerstdag zakt de wintergrens tijdelijk weer tot over Nederland, maar daarna trekt ze zich (ver) naar het noorden en oosten terug.

Het Hallerbos in Vlaams-Brabant bood gisteren een winterse aanblik, compleet met een (dun) laagje natuurijs.

De koude nachten zorgden voor het eerste, erg beperkte, schaatsplezier in Nederland. We zagen mooie beelden van schaatsende kinderen op opgespoten ijsbanen, waar vrijwilligers na hard nachtelijk labeur een laagje natuurijs op het asfalt hadden aangebracht. We zagen ook bedenkelijke beelden van "schaatsers" die een veel te dun laagje ijs op een ondergelopen weiland vandaliseerden, om zo toch maar de eersten te kunnen zijn die zich op natuurijs waagden.

De verwachting voor de kerstdagen bleef lang onzeker. Ons weer wordt dan bepaald door depressiekernen die een zuidelijke koers varen. Een occlusiefront van zo'n depressie vormt de scheiding tussen koude lucht met sneeuw en veel zachtere lucht met regen. Heel lang bleef onduidelijk waar die grens precies kwam te liggen en per modeluitdraai kwam er wel een andere oplossing uit de bus. In zo'n geval kan je niet anders dan rustig afwachten naar welke oplossing de verschillende modeluitvoeren uiteindelijk zullen convergeren. Zolang dat niet éénduidig is, kan je als meteoroloog alleen maar wijzen op de onzekerheid. Na elke nieuwe uitvoer afwisselend koud en warm blazen, is echt geen goed idee en ondermijnt alleen maar het vertrouwen in de operationele meteorologie.

Bron kaart:UK MetOffice.

Inmiddels is er wel een vrij grote duidelijkheid over de situatie. Het occlusiefront komt op zaterdag (kerstdag) over de Lage Landen te liggen (zie kaart hierboven). Het midden en noorden van Nederland komen daarbij tijdelijk in de kou terecht, met vorst en sneeuw. Vlaanderen blijft aan de zachte kant van het front, met regen en een temperatuur die ruim boven het vriespunt blijft.

Na de kerstdagen zit een terugkeer van de winter er niet meteen in. De straalstroom loopt weliswaar erg zuidelijk, maar een depressiekern nabij Bretagne stuurt met een zuidenwind maandag erg zachte lucht naar ons land. Ook het jaareinde lijkt erg zacht te gaan verlopen.

Eén van de volgende dagen post ik hier een bijdrage over de schaatsmogelijkheden in de rest van Europa.

Enkele nachten met lichte tot matige vorst

De komende nachten gaat het licht en misschien zelfs matig vriezen, maar een aanloop naar een langdurige vorstperiode is dit niet. Heel eventjes stroomt er wat koudere lucht uit het noordoosten binnen en in combinatie met opklaringen onder een hogedrukkern zorgt dit dus voor een tweetal vorstnachten. Vanaf woensdag verplaatst de hogedrukkern zich  naar Oost-Europa. De wind ruimt daardoor bij ons verder door naar het zuiden. Daarmee stroomt er weer gevoelig zachtere lucht binnen. Eerst alleen nog op grotere hoogte, maar vanaf donderdag ook op grondniveau.

Aanvriezende nevel en mist zijn voorlopig de meest 'winterse' taferelen die we mogen verwachten.

Morgen dinsdag en overmorgen woensdag worden dus twee koude dagen, met maxima in Vlaanderen iets boven het vriespunt en minima morgen rond -3°C in de regio Gent en woensdag rond -5°C. Hier en daar kan een dun ijslaagje ontstaan, maar dat is geen lang leven beschoren. Donderdag trekt een warmfront over onze regio en tegen donderdagavond is het kwik al opgelopen tot 8 à 10°C. Er staat dan ook een stevige zuiden- tot zuidwestenwind en er valt nu dan wat regen. Het beetje ijs dat er hier en daar ligt, zal dus snel weer verdwenen zijn.

Ook kerstavond, vrijdag 24 december, verloopt in Vlaanderen erg grijs en zacht, met nu en dan wat regen en een temperatuur rond 9°C. Voor kerstdag, zaterdag 25 december, zijn de verwachtingen nog wat onzeker. Ons weer wordt dan bepaald door een zuidelijk gelegen depressie, met kern ten zuiden van Ierland. Er ligt dan een occlusiefront in onze buurt. Ten noorden van deze occlusie waait de wind uit de oostelijke sector, met aanvoer van koude landlucht. Ten zuiden ervan voert een zuidenwind erg zachte zeelucht aan. Het is nog niet helemaal duidelijk waar deze scheidingslijn precies komt te liggen.

Ook voor de dagen daarna blijft deze onzekerheid nog in de weerkaarten zitten, waardoor er over het weer na het kerstweekend nog weinig zinnigs te vertellen valt. 

Hogedrukgebieden nemen het over

Eerst en vooral een persoonlijke mededeling. Omwille van familiale omstandigheden, heb ik momenteel weinig vrije tijd en dus ook weinig gelegenheid om hier veel bijdrages te schrijven. Aangezien de weerkaarten op langere termijn er interessant uitzien, doe ik mijn best om de situatie hier in de gaten te houden.

Een hogedrukkern ligt zaterdag boven de Noordzee en zorgt bij ons voor rustig, maar grijs en vrij zacht weer. (bron kaart: ecmwf via wetterzentrale.de)

Nadat lagedrukgebieden het eerste deel van december voor erg nat weer hebben gezorgd, komt er de volgende dagen een complete omwenteling. Vanaf nu zwaaien hogedrukgebieden voor langere tijd de plak. Vandaag ligt het centrum van een hogedrukgebied boven de Alpen. Daar is de voorbije tijd veel sneeuw gevallen, dus het is er momenteel prachtig skiweer. Bij ons staat er op de noordelijke flank van deze anticycloon een zuidwestelijke stroming. De aangevoerde lucht is dus nog zacht en vochtig. Dat resulteert in vaak grijs weer, met nu en dan wat motregen en temperaturen die overdag rond 10 graden liggen en ook 's nachts nauwelijks of niet dalen.

Vanaf morgen verplaatst het hogedrukgebied zich wat naar het noorden, tot boven onze omgeving. Het blijft dus erg rustig en ook nog zacht, omwille van de bewolking. 

Vrijdag ligt de anticycloon boven de Britse Eilanden, waardoor de wind bij ons naar het noordwesten tot noorden draait. Neerslaggebieden worden ver uit de buurt gehouden, maar de luchtmassa blijft wel vochtig. Lage bewolking maakt nog altijd de dienst uit. De maxima liggen iets lager, rond 8°C. Door de bewolking blijft de temperatuur 's nachts nog altijd ruim boven het vriespunt.

Tijdens het weekend zien we het hogedrukgebied zich nog wat verder uitbreiden naar het noorden, maar het centrum blijft zich ophouden boven de Britse Eilanden. De maxima liggen dan in de omgeving van Gent nog altijd rond 7 graden, maar de kans op lichte vorst tijdens de nachten neemt stilaan toe.

Voor volgende week zal er veel van afhangen waar het hogedrukgebied precies terecht zal komen. Zoals altijd bij de vorming van een blokkade, is dat op die termijn erg lastig in te schatten. In het ensemble van het Europese weermodel zien we nog niet meteen een duidelijke voorkeur. In de staafdiagrammen van het ensemble zien we in de aanloop naar de kerstdagen een kans van 75 procent op vorst tijdens de nachten. De mediaan van de berekeningen voor de maximumtemperatuur ligt rond 2 à 3 graden, de kans op ijsdagen (met dus een maximum onder het vriespunt) is niet groter dan 10 procent voor de omgeving van Gent.

Het hoge noorden

In Scandinavië is er een eind gekomen aan de periode met extreem lage temperaturen. Vooral in het zuiden is de dooi volop ingetreden, in het noorden handhaaft de vorst zich wel, maar de extreem lage waarden van -40°C en lager zijn er verdwenen. Tot en met zaterdag rukt de dooi er nog wat meer op naar het noorden, want het hogedrukgebied boven onze omgeving stuurt zachte oceaanlucht naar Scandinavië. Als later het hogedrukgebied zich uitbreidt naar het noorden, wordt het ook daar weer kouder.

De natuurijsbaan van Tavelsjö (Umeå, noord-Zweden) is open en wordt onderhouden met het groot materiaal (foto: Mattias Bornerberg)

Het zachtere weer hoeft geen slecht nieuws te zijn voor de schaatsmogelijkheden in Zweden en Noorwegen. De voorbije koude weken is er een dikke ijsvloer ontstaan, waardoor heel wat geveegde natuurijsbanen er al open zijn en goed onderhouden kunnen worden. Een dooiperiode kan er zelfs voor zorgen dat de kwaliteit van het ijs weer verbetert als het opnieuw begint te vriezen.

Waterkoud, maar echte winter blijft op afstand

Inmiddels is duidelijk geworden dat de échte Scandinavische koude na het weekend niet zal doordringen tot Vlaanderen, tot spijt van de winterliefhebbers en tot opluchting van heel wat andere mensen. We hebben dezer dagen wel te maken met het weertype dat mij het minst van al kan bekoren: waterkoud weer met een temperatuur enkele graden boven het vriespunt. Van dit weertype zijn we nog lang niet verlost.

(bron kaart: ecmwf via wetterzentrale.de)

Veel heeft het niet gescheeld, of de Noord-Europese winter was toch doorgedrongen tot de Lage Landen. Op dit ogenblik ontstaat, zoals al een tijdje verwacht, een hogedrukgebied boven het ijskoude Scandinavië. Een oostelijke wind transporteert de kou zondag tot boven Denemarken en het noorden van Duitsland. Een depressie boven de Noordzee zakt niet diep genoeg naar het zuiden om de koude lucht ook tot bij ons te brengen. Wij krijgen te maken met een noordwestelijke stroming, waardoor de lucht in de onderste lagen opgewarmd wordt door het zeewater. Er kan nu en dan een winterse bui vallen, maar de maxima blijven in Vlaanderen ruim positief. Ook 's nachts blijft het kwik iets boven het vriespunt. Alleen tijdens een goed gemikte opklaring kan het een graadje vriezen.

Dinsdag en de dagen daarna bepalen Atlantische depressies ons weerbeeld. Ze varen een vrij zuidelijke koers, maar het ziet er naar uit dat Vlaanderen vaak in de vrij zachte lucht blijft vertoeven. Het noorden van Nederland maakt meer kans om nog een gulpje van de koudere lucht mee te pikken aan de noordkant van de depressiekernen. Mogelijk valt daar soms wat (natte) sneeuw. De luchtdruk boven Scandinavië blijft immers voorlopig nog hoog en de grens tussen koud en zachter weer ligt de komende week nooit echt ver uit de buurt.

Historisch koud in Zweden, kwakkel bij ons

Scandinavië beleefde de voorbije dagen de koudste novemberdagen in 50 jaar, met plaatselijk temperaturen tot -37°C. Een aantal geveegde natuurijsbanen zijn er al open gegaan, dat is erg vroeg voor de tijd van het jaar. Of die Scandinavische kou ook kan doordringen tot Vlaanderen en Nederland, is nog lang niet zeker. Guur weer staat er wel in de verwachting en de Hoge Venen duiken volgende week wél de winter in.

Ik was vorige week in mijn huis in Zweden, net op tijd om er de winter te zien invallen. Inmiddels is het er bitter koud (en ben ik helaas terug in België...)

Ook de komende dagen blijft het nog koud in het hoge noorden. Depressies boven Denemarken en het westen van Rusland zorgen er voor een noordelijke stroming. De nachten zijn er lang. Bij helder weer en weinig wind kan het er plaatselijk extreem sterk afkoelen. Temperaturen tussen -30 en -40°C zijn er de eerste dagen van december weer haalbaar en een echte verzachting is er de komende 10 dagen niet aan de orde.

Bij ons zorgt de Deense depressie voor een snelle terugkeer van de noordwestelijke stroming. Er wordt onstabiele, maritiem polaire lucht aangevoerd. Dat levert een weertype op dat we nog kennen van de voorbije weken: soms stevige buien die een winters karakter kunnen hebben in het laagland en sneeuwbuien in de Hoge Venen. De maxima liggen morgen donderdag rond een graad of 5, in de nacht van donderdag op vrijdag kan het lichtjes vriezen.

Morgen donderdag komen we opnieuw in maritiem polaire lucht terecht. Het traject over zee zorgt ervoor dat de lucht in de onderste lagen opwarmt en de scherpste kantjes van de kou er af gaan. (bron kaart: ecmwf via wetterzentrale.de)

Vrijdag heeft de depressiekern zich verplaatst van Denemarken naar de Baltische Staten. Boven het noorden van Scandinavië ontwikkelt er zich een koud hogedrukgebied, wat de temperatuur er nog meer doet dalen, zoals hierboven al aangehaald. Bij ons krimpt de stroming naar het westen tot het zuidwesten, waardoor er tijdelijk weer zachtere lucht wordt aangevoerd. De middagtemperatuur ligt vrijdag in de regio Gent rond 3°C, maar de temperatuur loopt 's avonds verder op. Er valt vrijdag neerslag vanaf het westen en mogelijk is dat in West- en Oost-Vlaanderen eerst wat smeltende sneeuw, die later wel overgaat in regen. 

Volgens het Europese weermodel begint de neerslag vrijdag als natte sneeuw, wat mogelijk zelfs een sneeuwdekje zou kunnen opleveren in West- en Oost-Vlaanderen. Deze kaartjes zijn vaak wel wat te voortvarend. (bron: ecmwf.org)

Zaterdag is het zwaarbewolkt tot betrokken en regenachtig, met maxima rond 8°C in de regio Gent. Na de middag draait de wind opnieuw naar het noordwesten en begint het af te koelen, zonder dat we evolueren naar winterse toestanden. In de nacht van zaterdag op zondag liggen de minima in het westen van Vlaanderen rond +2°C.

Zondag is een wisselvallige dag, met regenbuien en heel misschien ook een winterse bui. De maxima liggen in de regio Gent rond 5°C. Het hogedrukgebied boven Scandinavië blijft voorlopig te noordelijk liggen om de echte winterkou tot bij ons te krijgen.

Zoals de weerkaarten er nu bijliggen, komen we maandag in een zadelgebied terecht. Dat is een erg rustig gebied tussen hoge- en lagedrukgebieden in. Door dat gebrek aan stroming kan de kou uit het noorden ons niet echt bereiken. Bij voldoende opklaringen kan het 's nachts wel licht vriezen en de maxima liggen rond 4°C. Er kan plaatselijk een winterse bui vallen.

Begin volgende week bevinden we ons in een zadelgebied. De stroming is net niet sterk genoeg om de Scandinavische kou tot bij ons te krijgen. (bron: ecmwf via wetterzentrale.de)

Ook de dagen daarna blijven we wellicht in het grensgebied tussen zachte en koudere lucht. Daarbij lijkt de kans op positieve temperaturen wat groter dan de kans op vorst. Licht winterse perikelen zijn niet uitgesloten, maar de echte winterkou laat nog op zich wachten. We maken de meeste kans op kwakkelweer, met minima rond of iets onder het vriespunt en maxima tussen 3 en 5°C. 

De Hoge Venen mogen zich wel opmaken voor een winterse week. Daar komt het kwik vanaf zondag nauwelijks nog boven het vriespunt, ook niet overdag, en valt er geregeld sneeuw. De winter is dus niet ver uit de buurt.

De ensemble-verwachting voor de temperatuur in Mont Rigi, op de Ardense hoogten: vrijwel permanente vorst vanaf zondag. (bron: ecmwf.org)

Scandinavische diepvrieskou sijpelt mondjesmaat door

Scandinavië is nu echt de diepvries ingedoken, met de voorbije nacht zelfs een -34,7°C in Buresjön in Zweeds Lapland. Dat is erg koud voor november. Uiteraard wordt er in Zweden nu volop geschaatst. In Tavelsjö is zelfs een eerste geveegde natuurijsbaan open gegaan van 2,5 kilometer lengte. Met de koude vooruitzichten zullen ook de langere banen binnenkort kunnen opengaan. De mogelijkheden voor nordic skating zijn er vrijwel onbeperkt. Nu en dan sijpelt er wat van deze noordse kou naar de Lage Landen door, maar voorlopig niet voldoende om vorst van betekenis op te leveren. In de hoge Ardennen ligt er wel voor het eerst deze winter een sneeuwdek, dankzij deze koude polaire lucht.

De meren in Zweden vriezen nu volop dicht.

Op de hoogtekaarten zien we de straalstroom sterk meanderen en een duik maken van Groenland naar Spanje en Portugal, om vervolgens weer te klimmen via de Alpen naar het zuiden van Finland en noordwesten van Rusland. Het golfdal is gevuld met koude polaire lucht. Bij ons gaan de scherpste kantjes van de kou er af, omdat de lucht over de relatief warme oceaan en Noordzee reist. Op grotere hoogte is de lucht nog koud genoeg om sneeuw op te leveren in de Ardennen en de Alpen. Ook in het Nederlandse en Vlaamse binnenland valt er hier en daar sneeuw. Bij opklaringen tijdens de nachten vriest het licht.

De straalstroom meandert sterk. Noord- en noordwest-Europa bevinden zich aan de koude kant van deze "luchtrivier" (bron kaart: gfs via wetterzentrale.de).

Het koudere, gure weertype houdt aan tot en met maandag. Dinsdag komen we tijdelijk in de warme sector van een Atlantische depressie terecht, met temperaturen in het laagland rond 10°C, ook 's nachts. Woensdagavond passeert het koufront en keert het guurdere weertype terug. Er is dan opnieuw kans op winterse neerslag en wat lichte vorst tijdens de nachten. 

De minima en maxima voor Gent volgens de 50 berekeningen van het ensemble van ecmwf (bron: ecmwf.org)

Vanaf 6 december lijkt de kans op kouder winterweer wat toe te nemen, onder invloed van een noordelijk hogedrukgebied. Ongeveer de helft van de eps-leden berekenen dan lichte tot matige vorst tijdens de nachten. Dat betekent uiteraard ook dat de andere helft geen vorst berekent. Het blijft in elk geval de moeite lonen om de weerkaarten in de gaten te houden, en dat kunnen we niet elke winter zeggen.

Eerste koudere periode komt er aan

Voor het eerst dit najaar lijkt een koudere periode in zicht. Er ontstaat komend weekend een blokkade op de noordelijke Atlantische Oceaan, waardoor de stroming bij ons naar het noorden tot noordoosten ruimt. Zondag trekt een koufront over ons land en de dagen daarna neemt de kans op winterse neerslag en vorst tijdens de nachten toe.

Maandag komen we in een noordoostelijke stroming terecht. (bron kaart: ecmwf via wetterzentrale.de)

Tot en met zaterdag bepaalt een hogedrukkern ten zuiden van ons land ons weerbeeld. We krijgen tot dan rustig en soms erg grijs weer in Vlaanderen, met zacht weer voor de tijd van het jaar. De maxima liggen rond 12°C, de minima rond 8°C. Absoluut geen winterse toestanden dus.

Zondag zien we een belangrijke verandering op de weerkaarten. Het Zuid-Europese hogedrukgebied verzwakt en trekt weg naar het oosten. Een ander exemplaar vat post ten zuiden van IJsland. Daardoor ruimt de stroming in onze omgeving zondag van het westen naar het noorden. Dat gaat gepaard met de doortocht van een koufront. Verwacht ook dan nog geen winterse toestanden. Het kwik loopt zondag nog op tot 9 à 10°C en daalt na de passage van het koufront tot 7°C.

Maandag zou het hogedrukgebied een uitloper ontwikkelen naar het zuiden van Scandinavië, terwijl er boven de Golf van Biskaje een ondiepe depressiekern ligt. De stroming ruimt dan bij ons verder door naar het noordoosten. Er hangt eerst nog veel lage bewolking, bij maxima rond 7 à 8°C in de regio Gent. Als het in de nacht van maandag op dinsdag voldoende uitklaart, kan het licht vriezen. Die kans ligt momenteel rond 50 procent.

Dinsdag zou dan, volgens de ensembleverwachting van ECMWF, een zonnige maar koude dag worden, met maxima niet veel hoger dan 5°C. De hoofdberekening houdt het zelfs bij een zuinige 3°C.

De ensembleverwachting voor de temperatuur in de regio Gent de komende 10 dagen (bron: ecmwf.org)

Vanaf woensdag lijkt de kans groot dat we in een noordelijke hoogtestroming terecht komen, in stand gehouden door een hogedrukblokkade op de noordelijke Atlantische Oceaan. De bovenluchten koelen verder af, tot rond -6°C op 850 hPa (ongeveer 1500 meter hoogte). De onderste luchtlagen worden opgewarmd door het relatief warme zeewater. Dat alles zorgt voor een wisselvallig weerbeeld, met buien die soms een winters karakter kunnen hebben. De maxima liggen in de regio Gent vanaf woensdag meestal rond 6°C. De kans op lichte vorst tijdens de nachten ligt eerst rond 25 en later rond 50 procent. Mogelijk krijgen we dus een licht winters weerbeeld.

Schaatsen in Scandinavië

In grote delen van noordelijk Scandinavië is het natuurijsseizoen volop begonnen. Geveegde banen zijn er voorlopig nog nauwelijks of niet, maar de langeafstandschaatsers gaan met gids en vaak in clubverband wel al volop het ijs op in Norrland, het noordelijke deel van Zweden. Door de noordelijke stroming steekt ook daar de winter nog een tandje bij. De schaatsmogelijkheden zullen er dus alleen maar toenemen. In Lapland wordt het na het weekend zelfs erg koud. De temperatuur ligt er meestal tussen -10 en -20°C, later zelfs mogelijk rond -25°C. Ook in meer zuidelijke regio's zoals Värmland en Dalarna kan het volgende week permanent vriezen, met hoop op stilaan wat schaatsmogelijkheden, maar dat moeten we nog wat verder in de gaten blijven houden.

De verwachte minima en maxima in het Zweedse Umeå: goede vooruitzichten voor de natuurijsbaan in Tavelsjö (bron: ecmwf.org)

Onder het label Nordic Skating vind je op dit blog meer informatie over het schaatsen op de Zweedse manier.

Winter speelt jojo in het noorden van Scandinavië

 Na het vroege offensief in het noorden van Europa, heeft de winter er zich de voorbije dagen weer teruggetrokken. Alleen in het uiterste noorden en in de bergen van het Zweeds-Noorse grensgebied is het nog winters. In grote delen van Lapland liggen dikke pakken sneeuw troosteloos weg te dooien als was het mei. Dat verandert opnieuw, want vanaf morgen neemt de temperatuur er weer een flinke duik en zakt de wintergrens ongeveer tot over het midden van Zweden.

Zondagmiddag loopt de vorstgrens van noord naar zuid door Zweden. (kaart: weermodel GFS via Wetterzentrale.de)

Oorzaak van het koudere weer in het hoge noorden, is een depressiekern die zich morgen boven het noorden van Scandinavië vestigt. De aangevoerde luchtmassa is er koud en er staat weinig wind. Meer naar het zuiden zorgt de depressie voor een stevige westelijke stroming. In het zuiden van Zweden kan de winterkou dus niet doordringen, laat staan dat er een deel zou doorsijpelen tot bij ons in de Lage Landen.

Vanaf dinsdag zou zich dan een hogedrukgebied opbouwen boven onze omgeving, met een uitloper naar Scandinavië. Deze anticycloon zou vrij snel zijn biezen pakken richting het oosten, waardoor Scandinavië in een zuidwestelijke stroming terecht komt en de winter er weer terrein moet prijsgeven. 

Er is voorlopig geen enkele aanwijzing dat de Benelux te maken krijgt met vroege winterkou, wat in principe vanaf november mogelijk is. Op termijn is er een kleine kans op wat lichte nachtvorst.

De verwachte minima en maxima voor de regio Gent de komende 14 dagen (bron: ecmwf.org)

De experimentele maandverwachting van het Europese weermodel laat een wat wisselend beeld zien. De tweede helft van november zou zachter verlopen dan normaal, begin december zouden we dan de meeste kans maken op normale tot iets te lage temperaturen voor de tijd van het jaar.

De verwachting voor de temperatuurafwijking voor de periode 29 november tot 6 december: normaal tot iets te koud in onze omgeving. Nergens in Europa verwacht het model duidelijk te koud weer voor de tijd van het jaar. (bron kaart: ecmwf.org)

Vroege winterkou in Scandinavië

In het noorden van Scandinavië is de winter er dit jaar vroeg bij. In Zweeds en Fins Lapland daalde de temperatuur de voorbije dagen al tot onder de -15°C en het Zweedse mijnstadje Kiruna ontwaakte deze ochtend onder een - voor de tijd van het jaar - ongewoon dik pak sneeuw. Morgenochtend ligt het kwik daar rond -15°C, om overdag niet veel hoger te komen dan -9°C. Op en top winters dus.

Een blik uit het venster van het stadhuis van Kiruna levert vandaag al winterse taferelen op. (bron: webcam Kiruna)

De winterkou in het hoge noorden lijkt al een blijvertje te zijn. De komende dagen komt de temperatuur in Kiruna en omgeving niet meer boven het vriespunt uit. Maandag en de dagen erna wordt er een vers pak sneeuw verwacht. Langlaufers zullen dus meer aan hun trekken komen dan schaatsers.

Iets meer naar het zuiden is het winterweer minder extreem. In de bekende schaatslocatie Tavelsjö, nabij Umeå, ligt het kwik vandaag rond het vriespunt. Zondagochtend kan het er streng vriezen, daarna loopt de temperatuur er weer op tot boven nul. Voorlopig nog geen schaatsmogelijkheden in deze regio dus.

Hier en daar is in het hoge noorden wél al geschaatst op natuurijs, vooral op hoger gelegen meertjes. Het begin is er dus. De eerste langetermijnverwachtingen van de weermodellen voor het begin van de winter zijn hoopvol voor natuurijsliefhebbers, helaas is de betrouwbaarheid van deze berekeningen nog altijd erg laag. Maar hoop doet leven en we houden het hier de komende weken en maanden zeker in de gaten!

Elke week een zweefvlieg-weersverwachting

 Nu het einde van de corona-ellende eindelijk wat in zicht lijkt, hoop ik binnenkort ook weer het zweefvliegen te kunnen hervatten. Om naar mijn zweefvliegveld te gaan, moet ik de Belgisch-Nederlandse grens oversteken en dat ligt nog altijd niet voor de hand. In principe eist de Nederlandse overheid dat al wie Nederland binnenkomt, in quarantaine gaat. In de praktijk zijn de gemeentebesturen in Zeeuws-Vlaanderen wat toleranter voor Belgen die even de grens oversteken.

In elk geval heb ik mijn wekelijkse zweefvliegweersverwachting weer opgenomen. In principe wordt er in Axel alleen op zaterdag en zondag in clubverband gevlogen, vandaar dat ik elke donderdag of ten laatste vrijdag een tweedaagse verwachting opmaak. Je kan de verwachting lezen via deze link: 

http://ijsverwachting.blogspot.com/p/zweefvliegweer-axel.html

We hopen op een thermiekrijk en snel ook coronaloos seizoen!

De gevaren van voorjaarsijs

 De voorbije weken zijn er in Zweden helaas heel wat mensen door het ijs gezakt en verdronken. Meestal ging het om oudere mannen die aan het ijsvissen waren. De Zweedse media opperen een mogelijke verklaring: het ijs is niet meer wat het vroeger was, zeker niet in zuidelijk Zweden. IJsvissen was altijd erg populair op het eind van de winter en het begin van de lente, als het heerlijk toeven is in de sterker wordende zon op het ijs. De oudere Zweden grijpen terug naar deze traditie, maar tegenwoordig is het ijs op de zuidelijke meren tegen het eind van de winter veel dunner dan enkele decennia geleden. IJsvissers hebben meestal niet de uitgebreide veiligheidsuitrusting mee die schaatsers wel gebruiken. Met alle tragische gevolgen vandien. Maar er zijn ook nog andere verklaringen.

Voorjaarsijs kan erg verraderlijk zijn, door "rot ijs", afsmeltind door bodemwarmte en afsmelting door toenemende stroming onder het ijs. 

Dat de dikte van het ijs geen goede graadmeter is voor de veiligheid, zien we aan een fenomeen dat typisch is voor deze tijd van het jaar: "rot ijs" (in het Zweeds: rutten is). Rot ijs kan levensgevaarlijk zijn, zelfs als het een halve meter dik is. Rot ijs ontstaat als de zon aan kracht wint. De zonnestralen dringen door tot diep in het ijs, waardoor het ijs over de hele verticale ijslaag begint te smelten. De ijskristallen laten elkaar los, het ijs wordt bros en poreus en verliest alle draagkracht. Het wordt dan levensgevaarlijk voor ijsvissers en schaatsers, hoe dik het ook nog is.

Bijkomend gevaar is dat de sterkere zonnestralen langs de oever en in ondiepe delen door het ijs heen ook de bodem sterk opwarmen. Daardoor smelt de ijsvloer ook langs onder snel af . Op de geveegde en bewaakte ijsbanen houden de ijsmeesters dit proces goed in de gaten. Zij sluiten de ijsbaan van zodra het te gevaarlijk wordt. In het noorden van Zweden is dat vaak pas in de loop van april. Als je zelf op pad gaat, moet je de situatie zelf goed kunnen inschatten.

Gevaarlijk, maar wel erg mooi.

Lees meer over rot ijs (in het Zweeds) op de website van SMHI.

Nordic Skating in het Oost-Vlaams krekengebied

 Nadat ik de voorbije jaren al een paar nordic skating-tochten had gemaakt in Zweden, kon ik vorige zondag voor het eerst mijn uitrusting ook bovenhalen in Vlaanderen. Ik was het ijs van een kreek in het Oost-Vlaamse Krekengebied al een dag eerder gaan bekijken en had gezien dat alles mooi dicht gevroren lag. Na nóg een heldere nacht met -8°C was ik er vrij zeker van dat het ijs zou houden.

Bij zonsopkomst stond ik op het ijs, samen met mijn zoon en mét mijn volledige veiligheidsuitrusting aan. Het prachtige zwarte ijs was meer dan veilig genoeg. Drie uur lang hadden we de hele kreek voor ons alleen. Uiteindelijk hebben we ongeveer 60 km geschaatst op dit prachtige ijs, dat een heerlijk geluid maakte.

Drie uur lang zagen we geen andere schaatsers, wel enkele wandelaars en mountainbikers op de veldweg naast de kreek. Eén van de wandelaars riep mij vermanend toe dat ik heel onvoorzichtig was, maar dit was absoluut niet onveilig. Het ijs was staalhard en meer dan dik genoeg. Bovendien had ik alles voorhanden om mij eventueel uit het water te redden: rugzak met kruisriem, ijspriemen, een reddingslijn,... Meer informatie over de veiligheidsuitrusting heb ik samengevat op deze bladzijde.

In de loop van de namiddag viel de dooi in. Helaas hebben we op deze prachtige schaatszondag dus ook meteen de winter moeten uitwuiven.

Oprechte dank aan al wie schaatsen mogelijk maakte

 Nu de regen hier weer tegen het raam tikt en de zuidwestenwind om het huis waait, is het tijd voor een terugblik op de voorbije vorstperiode. Ze was nét lang en koud genoeg om hier en daar voor ouderwets gezellig schaatsvertier te zorgen, maar te kort en niet streng genoeg voor een echte schaatsperiode van formaat. Ook de covid19-pandemie zorgde uiteraard voor extra complicaties.

De Bleukensweide in Leest, Mechelen (foto: Jan Milants)

De vorstperiode was in Vlaanderen wat minder fel dan eerst door de weermodellen werd verwacht. Dat kwam vooral omdat er op zondag 7 februari hier wat minder sneeuw viel dan voorzien. Dat op zich kleine detail had gevolgen voor de rest van de winterweek. De nachtelijke uitstraling is boven een dun sneeuwdek kleiner dan boven een dik sneeuwdek. Daardoor lagen de minima de voorbije week vaker tussen -6°C en -11°C dan tussen de eerder voorziene -8° en -15°C en dat scheelt toch meteen een stuk voor de ijsvorming. De sneeuw was nochtans op het perfecte moment gevallen: helemaal bij het begin van de vorstperiode, toen er nog nergens ijs lag.

Opvallende vaststelling: door het dalende aantal koudegolven lijkt Vlaanderen, nochtans net als Nederland een bakermat van het schaatsen op natuurijs, een deel van zijn schaatskennis te verliezen. Meer en meer zie je overheden en organisaties in een kramp schieten als er een ijsvloer ontstaat. Vanachter het bureau van menig ambtenaar en politicus wordt er met schaatsverboden gegoocheld dat het een lieve lust is. Daarbij is er in de loop der jaren in Vlaanderen om god weet welke reden een soort van 12 centimeter-fetish ontstaan. Schaatsijs zou onveilig zijn als het minder dan 12 cm dik is en dan, hocus pocus, absoluut veilig voor een menigte vanaf 12 cm en meer. Natuurlijk is het veel complexer dan dat. Ik kom er later nog wel eens op terug.

Perfect zwart ijs hoeft bij matige vorst echt geen 12 cm dik te zijn om veilig schaatsers te kunnen dragen.

Nog een opvallende vaststelling: het imago van de Kraenepoel in Aalter als hét schaatswalhalla van Vlaanderen heeft door het totale schaatsverbod van de voorbije week een gigantische deuk gekregen. Dat verbod had deze keer niets met ijsdikte te maken, maar wel met coronamaatregelen. De lokale overheid in Aalter was één van de weinige die niet bereid was om wat moeite te doen om haar bevolking in veilige omstandigheden te laten genieten van mentaal helend schaatsplezier in de gezonde open lucht onder een heerlijk winterzonnetje.

Dat kon nochtans wel, bleek in vele andere gemeenten en steden. In Deinze, buurstad van Aalter, liet burgemeester Jan Vermeulen hemel en aarde verzetten om het schaatsen op natuurijs mogelijk te maken. Eerst op ondergelopen Leiemeersen, later ook op de Oude Leie. Hij kreeg daarbij de hulp en medewerking van grondeigenaren, Natuurpunt, de stadsdiensten, de politiezone Deinze, hulpdiensten en stewards. Het resultaat: dagenlang stralende gezichten onder de winterzon, uitgelaten kinderen en supertevreden ervaren schaatsers.

Toegestaan schaatsplezier op de ondergelopen Leiemeersen in Bachte-Maria-Leerne (Deinze). Met de volkstoeloop op donderdag en vrijdag viel het echt wel mee.

Schaatsers uit de omgeving van Mechelen namen speciaal contact met mij op. Ik citeer hen: "Wij voelen de frustraties van de schaatsers in Aalter na de beslissing van hun burgemeester. Dat het ook anders kan, bewijzen ze hier in Mechelen op de Bleukensweide in Leest. Het gaat hier over een gebied van agentschap Natuur en Bos dat via een sluizensysteem kan worden onder water gezet. Ondiep en toch 5 ha groot. Dinsdag was het stadsbestuur nog zeer aarzelend en kon iedereen in de pers lezen dat er niet op de Bleukensweide zou mogen geschaatst worden. Woensdag werd het al oogluikend toegestaan. Naar het weekend toe werd alles in gereedheid gebracht om een massa toe te laten en dit echt op maat van schaatsers. Omwille van corona mochten er maximaal 750 schaatsers tegelijk op het ijs. Er bleef slechts één ingang over, enkel schaatsers kregen toegang, wandelaars en sledes werden op het ijs verboden. Toezicht door stewards werd voorzien, politie kwam af en toe langs. Het komt er op neer dat in Mechelen een serieuze inspanning geleverd is om het schaatsen mogelijk te maken op een veilige manier. Als fervente schaatsers zullen we in deze vorstperiode vijf dagen de mogelijkheid gehad hebben in het Mechelse om veilig op het ijs te staan!'

Schaatsers het voorbije weekend op de Bleukensweide in Leest, Mechelen (foto: Jan Milants)

Ook elders in Vlaanderen zag je genietende schaatsers onder welwillend toezicht van lokale overheid, ijsmeesters en soms ook stewards. De venplassen in Kalmthout zagen er fantastisch uit en dat was lang niet de enige plek. Namens alle natuurijschaatsers in het algemeen en de volgers van de IJsverwachting in het bijzonder: oprechte dank aan iedereen die er met hard werk en puike organisatie heeft voor gezorgd dat schaatsen in de buitenlucht in deze moeilijke periode toch mogelijk was!

Hieronder nog wat foto's (© Jan Milants) van de Bleukensweide:

Laatste mooie schaatsdag, dooi vanaf zondagnamiddag

 Er bestaat nu geen twijfel meer over. Morgen zondag valt de dooi in. Geen enkel lid uit het ensemble laat de winterkou nog voortduren. De vorstperiode was niet lang en streng genoeg om in Vlaanderen voor schaatsijs te zorgen op populaire schaatsplekken als de Damse Vaart, enkele Oude Leie- en Oude Schelde-meanders en het Donkmeer. Op de Kraenepoel lag er wel een mooie ijsvloer, maar goed, dat verhaal is bekend en we kunnen er niet blijven over "zagen".

Op enkele ondergelopen meersen, zoals hier in Deinze, kan je perfect veilig schaatsen.

Vandaag wordt nog een mooie schaatsdag, op de plaatsen waar het lukt. Dat is onder meer het geval op enkele ondergelopen meersen in West- en Oost-Vlaanderen en op venplassen in de Kempen. Morgenochtend (zondag) lukt schaatsen ook nog prima, want dan vriest het nog tot -7°C. Na de middag loopt het kwik op tot +5°C. Vooral op dieper water moet je het ijs dan goed in de gaten houden, op ondergelopen meersen loop je sowieso weinig risico.

Vanaf maandag treedt de algemene dooi in, met vorstvrije nachten en maxima vanaf dinsdag rond of zelfs boven 10°C. Ook het noorden en oosten van Nederland ontspringt de dans niet en ziet de winter zijn biezen pakken. Een terugkeer van het winterweer lijkt daarna niet meteen meer aan de orde.

Kasteel Ooidonk in Bachte-Maria-Leerne in een winters jasje.

Eerste strenge vorst in het Gentse van deze winter

 De voorbije nacht heeft het voor het eerst tijdens deze vorstperiode streng gevroren hier in Drongen. De minimumtemperatuur was -10,1°C. Dat was nodig voor de ijsvorming, want gisteren lagen bijvoorbeeld grote delen van de Oude Leie in Deinze nog altijd open. Op enkele ondergelopen weilanden en meersen werd er al wel geschaatst en dat blijven ook de beste plekken voorlopig. Vraag in elk geval toestemming aan de eigenaar van de weide of de meersen, in dat geval. Als de weide in kwestie beheerd wordt door Natuurpunt, kunt u het in elk geval schudden. Onze groene vrienden staan niet toe dat er in hun natuur wordt geschaatst.  Ik kreeg ook al bericht van een schaatser die door de politie van een ondergelopen (en veilige) meers is weggestuurd in Avelgem. Heel erg jammer, allemaal. Gelukkig zijn er hier en daar ondergelopen weides en meersen waar er wel wordt geschaatst. Precieze locaties kan ik niet geven, maar een speurtochtje in je eigen omgeving kan wonderen doen.

Rond 5 uur deze ochtend daalde het kwik in Drongen tot -10,1 °C. Daarna stak de wind wat op een steeg de temperatuur weer wat.

Vandaag loopt het kwik op tot rond of zelfs iets boven het vriespunt, maar door de droge lucht kan dit weinig kwaad. Komende nacht staat er wat meer wind dan de voorbije nacht, waardoor de minima op de meeste plaatsen niet lager liggen dan rond -7°C. Dat is wel genoeg om de ijsvloer wat verder aan te dikken.

Morgen vrijdag voert de oostenwind weer wat koudere lucht aan en liggen de maxima rond -1°C. Het is wisselend bewolkt, maar het blijft droog. In de nacht van vrijdag op zaterdag daalt het kwik opnieuw tot rond -7°C in grote delen van Vlaanderen. In de Kempen wordt het enkele graden kouder en in het oosten van Nederland is er strenge vorst mogelijk. Zaterdag draait de wind van het oosten naar het zuidoosten en kan het overdag +2°C worden, maar nog altijd kan dat weinig kwaad voor het ijs. 's Avonds daalt de temperatuur weer vrij snel en 's nachts kan het nog eens -5°C worden.

Vanaf zondagochtend gaat het snel. De wind ruimt verder door naar het zuiden en voert zachtere lucht aan naar Vlaanderen. Rond de middag is het al +5°C, na de middag kan het nog een graadje zachter worden. Op de ondergelopen weilanden en meersen zal schaatsen nog mogelijk zijn en is het sowieso niet gevaarlijk , maar op wat dieper water zou ik zondag toch bijzonder voorzichtig zijn. Het ijs is er nog dun en kan door de dooi erg snel zijn draagkracht verliezen. Schaatsers in Nederland hebben meer geluk, daar kan de vorst zich zondag nog langer handhaven.

Zoals het er nu naar uit ziet, zet de dooi zich maandag verder door, al zijn er nog altijd enkele leden van het ensemble die het gewoon flink laten doorvriezen tijdens de nachten. Ze vertegenwoordigen voor Vlaanderen een minderheid van ongeveer 20 à 30 procent. Wie weet?

"Schaatsen verboden, ijsdikte onvoldoende"

 Na een nachtje met opnieuw maar -6°C, vrij veel wind en ook vrij veel bewolking, schiet het hier in de regio Gent nog altijd niet al te hard op met de ijsvorming. Met de dooi die vanaf zondag in het verschiet ligt, lijkt het hier alvast tegen te gaan vallen voor schaatsers. Een ander verhaal in Nederland, waar het harder vriest en de dooi-aanval ook wat langer kan worden afgeslagen.

Het doet mij deugd dat er zelfs in deze coronatijden lokale overheden zijn die constructief meedenken hoe schaatsen kan worden toegelaten. Dat burgemeester Jan Vermeulen van Deinze een hart voor schaatsen heeft, weten we al langer dan vandaag. De man is zelf een uitstekend schaatser. Bijzonder goed nieuws komt er ook uit Berlare in Oost-Vlaanderen. Het Donkmeer is met zijn oppervlakte van 86 hectare één van de grootste van Vlaanderen en is nergens dieper dan 3,2 meter. Het vriest dus vrij snel dicht. Er is in Berlare nu een team van 12 ijsmeesters opgeleid die het schaatsen er de komende winters in goede banen zullen leiden.

Voor de vele Nederlandse lezers van dit blog, moet ik misschien even verduidelijken hoe het er in Vlaanderen aan toegaat als het begint te vriezen. Voor onze noorderburen is het amper voor te stellen, maar in Vlaanderen is er de facto een algemeen schaatsverbod. Schaatsen is in de praktijk overal verboden, tot het door de lokale overheden expliciet wordt toegestaan. Soms ligt die beslissing bij bekwame ijsmeesters, zoals op de Kraenpoel. Helaas moet die toelating elders vaak worden gegeven door personen die er geen knijt verstand van hebben. Hilarisch, jammer genoeg, is het voorbeeld van de stad Gent, waar schaatsen pas wordt toegelaten als het ijs overal 15 cm dik is. Jawel, de dikte die ook vereist is om 30.000 deelnemers over het traject van de Elfstedentocht te sturen. In februari 2012 was het ijs op de vijver van de Blaarmeersen 12 cm dik maar kwam er geen toestemming om te schaatsen. In januari 2009 werd in Gent zelfs het schaatsverbod opgeheven op de dag dat de dooi inviel, terwijl het de dagen voordien veel veiliger geweest zou zijn.

De angst van de lokale besturen is misschien ergens wel te begrijpen. Er is de voorbije decennia veel ijskennis verloren gegaan in Vlaanderen. Vroeger had je in elke gemeente wel enkele "pioniers". Mensen met ervaring die de ijsvorming in de gaten hielden en steevast als eersten op het ijs stonden. Zij kenden de lokale schaatsplekken door en door, inclusief de zwakke en gevaarlijke plaatsen. Ze liepen daarbij sporadisch wel eens een nat pak op, maar dat hoorde erbij. Als die "pioniers" aan het schaatsen waren, kwamen er de volgende vorstdagen geleidelijk meer mensen bij. Men waarschuwde elkaar voor de zwakke plekken en het ijs kon zich onder de toenemende druk ook geleidelijk zetten. Natuurijs leeft immers. Met het afnemen van koude winterperiodes, is ook die schaatskennis voor een deel weggesmolten.

Iedereen van het ijs houden tot een bepaalde dikte is bereikt en dan toelating geven om te schaatsen, houdt ook gevaren in. In dat geval kan het ijs zich niet geleidelijk zetten en krijgt het meteen een gigantische druk over zich heen als het plotsklaps door een enthousiaste menigte wordt bestormd. Iedereen gaat er dan ook van uit dat het ijs 100 procent veilig is, maar dat is met natuurijs nooit het geval.

Natuurijs leeft. Scheuren zijn de normaalste zaak van de wereld.

Maar goed, over tot de orde van de dag. We krijgen vandaag nog een ijsdag in de regio Gent, al kan het kwik tot vrij dicht tegen het vriespunt oplopen. Komende nacht valt de wind grotendeels weg en dan kan het enkele graden kouder worden dan de voorbije nacht, met minima rond -9°C. Morgen donderdag liggen de maxima in de regio Gent voor het eerst sinds zondag nipt boven het vriespunt. Dat heeft weinig of geen gevolgen voor het  ijs. De dauwpunttemperatuur ligt morgenmiddag rond -6°C, dus waar het ijs niet pal in de zon ligt, groeit het zelfs verder aan.

Vrijdag neemt de oostelijke wind weer in kracht toe. De minima liggen 's ochtends in westelijk Vlaanderen rond -6 à -7°C, de maxima rond -1°C. Op ondiepe plaatsen waar er vandaag al ijs ligt, kan die ijsvloer vrijdag aangedikt zijn tot 8 cm. Op plaatsen die pas later zijn toegevroren, zal dat uiteraard minder zijn.

Zaterdag draait de wind naar het zuidoosten. 's Ochtends ligt de temperatuur in de regio Gent (en de meeste plekken in Vlaanderen) rond -6 à -7°C. De maxima liggen rond +2°C. Hierbij dezelfde opmerking als bij donderdag: door de lage luchtvochtigheid (dauwpunt rond -14°C) kan het ijs dat wel hebben. 

Zondag zit Vlaanderen al op de wip. De hoofdberekening van het Europese model laat in de loop van de dag de dooi invallen. 's Ochtends ligt het kwik nog rond -5°C, maar een strakke zuidenwind doet het kwik overdag oplopen tot +6 à +7°C. De lucht blijft voorlopig wel erg droog, dat kan de dooi mogelijks wat temperen. In de nacht van zondag op maandag zou het dan volgens dit weermodel niet meer vriezen in Vlaanderen en vanaf maandag dendert er dan vochtige en zachte lucht binnen, met maxima die stilaan richting 10°C gaan. Het duurt nog wat langer voor deze zachte lucht ook het noordoosten van Nederland bereikt.

Er is nog een kleine kans (20 procent volgens het ensemble) dat deze dooi-aanval niet slaagt, maar ik zou er mijn boontjes voorlopig niet op te weken leggen.

Schaatsijs bijzonder twijfelachtig in Vlaanderen

 In Drongen daalde het kwik de voorbije nacht tot -6°C. Boven het dikkere sneeuwdek aan de Nederlandse grens was het enkele graden kouder en in het oosten van Nederland vroor het plaatselijk zeer streng (-15°C of kouder). In Friesland daalde het kwik amper tot -2°C, wat nog maar eens bewijst dat al dat gespeculeer over een Elfstedentocht véél en véél te voorbarig is. De komende nachten worden nog wat kouder, maar vanaf zondag dreigt er dooi. Of dit een mooie schaatsperiode wordt, is dus nog lang niet zeker.

De temperatuur om 06.40u deze ochtend in Nederland. (bron: knmi.nl)

Een strakke oostelijke stroming voert vandaag dinsdag koude landlucht aan. Op grotere hoogte (850 hPa, ongeveer 1500 meter) is het boven ons hoofd deze middag -11°C. Het zonnetje komt er nu en dan door, maar kan de lucht niet echt opwarmen. De maxima liggen rond -2°C. Er staat nog altijd behoorlijk wat wind, wat de ijsvorming op grote oppervlakten bemoeilijk. 

Komende nacht wisselen enkele opklaringen en lage wolkenvelden elkaar af. Door de combinatie van de wind en bewolking koelt het op veel plaatsen in Vlaanderen niet veel verder af dan -6° à -7°C. Op beschutte plaatsen groeit er een ijsvloer, maar grote wateroppervlaktes die in de wind liggen, vriezen nog altijd moeilijk dicht. 

Morgen woensdag verdwijnt de lage bewolking geleidelijk en krijgen we zonnige perioden. De combinatie van hoge luchtdruk ten noorden van onze omgeving en een depressiekern boven de Golf van Biskaje zorgt bij ons nog altijd voor een oostelijke tot noordoostelijke wind. De maxima liggen rond -1 à -2°C. 's Avonds laat valt de wind weg. Daardoor wordt de nacht van woensdag op donderdag allicht voorlopig de koudste, met minima rond -10 in grote delen van Vlaanderen. Boven het sneeuwdek in Oost-Nederland is plaatselijk opnieuw zeer strenge vorst mogelijk (tussen -15° en -20°C). Dat is niet het geval in Friesland, waar de minima variëren tussen -3°C aan de Waddenkust en -9°C in het zuiden van de provincie.

Donderdag begint het hogedrukgebied zich te verplaatsen van de regio Groenland/IJsland naar Scandinavië. Er staat bij ons dan minder wind en het blijft nog koud. De maxima liggen in Vlaanderen kortstondig rond het vriespunt, maar het kwik zakt weer snel van zodra de zon onder is. In de nacht van donderdag op vrijdag koelt het af tot rond -8°C. In Nederland is het een flink stuk kouder, met daar op veel plaatsen minima tussen -10 en 15°C. Door het gebrek aan wind is dit een goede nacht voor de ijsvorming.

Vrijdag zakt het Scandinavische hogedrukgebied verder naar het zuiden. Ervaren winterliefhebbers weten dat dit een zorgelijke ontwikkeling is. Voorlopig heeft dit nog weinig gevolgen. Vrijdag blijft het kwik ook overdag nog onder nul. De wind spant weer aan, tot 3 à 4 Bft uit het oosten. Waar er al ijs ligt, zal die ijsvloer vrijdag nog flink aandikken.

Zaterdag zakt het hogedrukgebied door tot boven Duitsland. De wind draait bij ons naar het zuidoosten en op grotere hoogte begint er al zachtere lucht binnen te dringen. Op 1500 meter hoogt stijgt de temperatuur van -9°C 's ochtends tot -4°C 's avonds laat. Op grondniveau merken we dat nog niet meteen. Zaterdagochtend liggen de minima rond -9°C in Vlaanderen en rond -15 à -20°C boven het sneeuwdek in het oosten van Nederland. De maxima kunnen in Vlaanderen al oplopen tot +2°C, maar de lucht is nog erg droog (dauwpunttemperatuur rond -12°C), waardoor de ijsvloer daar nauwelijks hinder van ondervindt. 

Vanaf zondag gaat het helaas totaal de verkeerde kant uit. Zachte lucht uit het zuiden rukt op naar Vlaanderen. Nederland blijft iets langer in de koude lucht. (bron kaart: ecmwf via wetterzentrale.de)

Zondag ligt de kern van het hogedrukgebied boven Duitsland, waardoor er bij ons een sterke zuidelijke stroming ontstaat. Het is 's ochtends nog vrij koud, met minima rond -6°C, maar overdag loopt het kwik snel op tot +6°C in Vlaanderen. In het noordoosten van Nederland profiteren ze nog van de nabijheid van de hogedrukkern, waardoor het daar allicht nog blijft vriezen overdag.

Van het koude vervolgen dat de weermodellen enkele dagen geleden nog berekenden, is nauwelijks nog iets terug te vinden. De kans is erg groot (80 procent) dat we vanaf maandag een strakke zuidenwind krijgen, met maxima tussen +5 en +10°C en ook minima die meestal boven het vriespunt blijven.

Natuurijs

Dat alles maakt dat ik absoluut niet zo positief ben over de schaatsmogelijkheden in Vlaanderen. De vorstperiode zag er uiterst veelbelovend uit,  maar zal in de praktijk maar een doorsnee-winterveegje blijken te zijn in Vlaanderen. De ijsvorming komt ondanks de permanente vorst aarzelend op gang. Vanaf morgenavond groeit de ijsvloer snel aan, maar of het ijs tegen het einde van de week veilig zal zijn, is uiterst twijfelachtig. Op enkele ondiepe plassen en vijvers allicht wel, maar voor oude riviermeanders is dat al een heel stuk twijfelachtiger, laat staan kanalen en rivieren.

Die ondiepe plassen en vijvers zijn vaak in beheer van het Agentschap Natuur en Bos. Die communiceerden gisteren bijzonder warrig. Eerst werd een algemeen schaatsverbod aangekondigd door Natuur en Bos op de eigen website en in de media. Hun woordvoerder ontkende dit later, hoewel het algemeen verbod nog altijd op de website stond. Uiteindelijk blijkt schaatsen in gebieden beheerd door Natuur en Bos verboden, behalve als het door de lokale overheden toegelaten wordt. Kunt u nog volgen?

Kort samengevat: vanaf vrijdag ligt er een ijsvloer waarop hier en daar geschaatst kan worden, als het al toegelaten is. Op grotere wateroppervlaktes blijft het ijs onbetrouwbaar. Let dus bijzonder goed op en volg de aanwijzingen van ijsmeesters en ervaren schaatsers. Vanaf zondagmiddag lijkt het in Vlaanderen alweer afgelopen met schaatsen. Uiteraard blijven we de situatie de volgende dagen nog opvolgen. 

Natuurijs vormt zich, maar wat met corona?

 Hier in Drongen beginnen de sloten nu volop dicht te vriezen. Op groter water lukt dat ondanks de permanente vorst voorlopig nog moeilijker, door de wind en de bewolking. De volgende dagen worden kouder, met minder bewolking en minder wind. Dan zal de ijsvorming een stuk sneller gaan, maar op schaatsijs blijft het in Vlaanderen toch zeker nog enkele dagen wachten.

In de kleine slootjes is het ijs al enkele centimeter dik, grote wateroppervlaktes liggen nog open.

De voorbije dagen vonden veel nieuwe lezers de weg naar deze IJsverwachting. Dat is uiteraard bijzonder fijn. Voor de Nederlandse lezers wil ik nog even verduidelijken dat ik in de omgeving van Gent woon en dat mijn bijdrages dus vooral betrekking hebben op Vlaanderen. De situatie in Nederland kan uiteraard soms totaal anders zijn. Geregeld verwijs ik wel naar de omstandigheden in Nederland.

Inmiddels komt, zoals ik had verwacht, de vraag bovendrijven of er in deze corona-winter wel geschaatst mag worden op natuurijs. Al even verwacht (helaas) heeft de gemeente Aalter vandaag laten weten dat het naar de gemakkelijheidsoplossing grijpt en er deze winter niet geschaatst mag worden op de Kraenepoel, zowat Vlaanderens bekendste schaatslocatie. Een heel ander geluid kwam er gelukkig uit buurstad Deinze, waar burgemeester Jan Vermeulen (zelf een goed schaatser) liet weten dat de veerpont Bathio de Oude Leie niet meer zal oversteken. Zo blijft het ijs gespaard en kan er later over de hele lengte van de Oude Leie worden geschaatst, uiteraard als het ijs dik genoeg is.

Ideaal zou zijn als er op zoveel mogelijk locaties geschaatst kan worden (uiteraard enkel en alleen als het ijs veilig is), zodat schaatsers zich over zo veel mogelijk plaatsen kunnen verspreiden. De Kraenepoel in Aalter is de voorbije jaren het slachtoffer geworden van zijn eigen succes. Dankzij de immense inspanningen van ijsmeester Patrick Vervaele en zijn team, ligt daar in natuurijsperiodes een mooie geveegde baan die een massa volk lokt. Maar niet iedereen hoeft naar Aalter af te zakken. Er zijn nog veel meer locaties, maar hoe meer lokale overheden een totaalverbod op schaatsen afkondigen, hoe meer je de schaatsers allemaal samen naar 1 plek drijft, en dan ontstaan er natuurlijk problemen. Hou het ijs deze winter ook volledig vrij voor schaatsers. Wandelen op het ijs is ook populair in Vlaanderen, maar ook op andere plekken kan je prachtige winterwandelingen maken. Laat het ijs deze winter voor de schaatsers.

Koude lucht uit Noord- en Oost-Europa stroomt ook vannacht naar onze omgeving. (bron kaart: ecmwf via wetterzentrale.de)

Terug naar waar het hier eigenlijk om draait: het weer en de winterkou. Er verandert weinig aan de verwachting die ik hier gisteren neerpende. De komende nachten vriest het matig tot streng. Tot en met woensdag blijft het ook overdag erg koud, vanaf donderdag klimmen de maxima richting vriespunt, maar dat is bij helder weer met lage dauwpunten geen enkel probleem. De ijsvloer blijft aandikken. De ijspluim duidt op ondiep water een dikte van 15 tot 18 centimeter aan tegen het weekend. Sneeuw van betekenis valt er vanaf morgen niet meer, behalve vlak aan zee. Daar kan eventueel een Noordzeebui doordringen tot de kust. 

Of de winterkou zich na zaterdag ook nog doorzet, is iets onzekerder geworden. Ongeveer de helft van de berekeningen van het ensemble gaat voor een aanhoudende winterperiode, gegangmaakt door een Scandinavisch hogedrukgebied. Andere berekeningen laten het hogedrukgebied een andere plaats innemen, waardoor vanuit het zuiden of zuidoosten zachtere lucht kan binnenstromen. Van zodra er een stevige ijsvloer licht, kan lichte dooi trouwens vaak geen kwaad. Dan volstaan nachten met lichte vorst vaak om de schaatsvloer in stand te houden. Meer daarover als het zover zou komen.

De ensemble-verwachting van ecmwf voor de temperatuur in Gent. (bron: ecmwf.org)

Vertrokken voor minstens een week winterweer

 De winter is begonnen, de ijsvorming voorlopig nog niet. Wie in de omgeving van Gent deze middag buiten liep, zal het ongetwijfeld gemerkt hebben. Ondanks een temperatuur rond -2 à - 3°C, lagen veel wegen en andere verharde oppervlakken er nat bij. Er zit immers nog veel warmte in de grond, die niet zomaar meteen weg is. Ook op veel plassen was er, ondanks de negatieve temperaturen, veelal nog geen vliesje ijs te zien, terwijl er aan auto's en daken wel ijspegels hingen.

Ondanks de luchttemperatuur van -3°C lag deze (ongestrooide) weg in Drongen er nat bij, door de bodemwarmte. 

De oorzaak is vrij eenvoudig: de winterkou is niet hier ter plaatse gemaakt, maar met de noordoostenwind aangevoerd. Daardoor ligt de temperatuur in de lucht enkele graden onder nul, maar op de bodem nog boven nul. Bij stralingskoude is het andersom. Die ontstaat ter plekke. Dan koelt eerst de bodem af en is het vlak bij de grond veel kouder dan op anderhalve meter hoogte. Dan is het best mogelijk dat de thermometer in de thermometerhut -3°C aanduidt, terwijl het op de grond -8°C is. Het spreekt vanzelf dat in zo'n geval de ijsvorming sneller gaat dan bij een situatie zoals vandaag. Daarom heeft het niet veel zin om louter en alleen op basis van een grafiek voor de temperatuur op 2 meter hoogte, een inschatting te maken van de kansen op stevig natuurijs of schaatsijs. Daar komen nog heel wat andere factoren bij kijken, zoals dauwpunttemperatuur, bewolking en wind.

Natte wegen en plassen door de bodemwarmte, maar tegelijk ook indrukwekkende ijspegels door de luchttemperatuur van -3°C.

Een echte natuurijsschaatser is daarom nooit een "ijsdag-fetisjist". Liever een mooie, windstille en zonnige winterdag met een kortstondig maximum van +3°C en een dauwpunt van -5°C dan een nevelige en bewolkte nipte ijsdag met urenlang -0,3°C in de thermometerhut, maar positieve temperaturen aan de grond.

De bodemwarmte zal de komende dagen een kleinere rol gaan spelen. Als we lang genoeg in de koude lucht blijven, koelt het oppervlak vanzelf af. Komende nacht komen we in nog wat koudere lucht terecht. Ondanks de bewolking daalt het kwik in westelijk Vlaanderen tot rond -4°C. Af en toe kunnen er nog wat sneeuwvlokken dwarrelen, maar grote hoeveelheden worden er niet verwacht. De wind waait matig (3 à 4 Bft) uit NO. Door de bewolking en de wind ligt de temperatuur aan de grond nog altijd wat hoger dan op 2 meter hoogte. Dat betekent dat we nog altijd niet veel ijsvorming moeten verwachten op grotere wateroppervlaktes. 

Ook morgen (maandag) overdag blijft de bewolking overheersen en kunnen er nog wat sneeuwvlokken dwarrelen. De aangevoerde luchtmassa wordt nog altijd kouder. Op 1500 meter boven ons hoofd (temperatuur 850 hPa) is het morgenochtend -6°C, morgenavond -11°C. De maxima op waarnemingshoogte liggen morgen in Vlaanderen rond -4°C. Op meer en meer plaatsen begint er zich een ijsvloer te vormen. In de nacht van maandag op dinsdag daalt het kwik in Vlaanderen tot rond -10°C. 

Vanaf dinsdag krijgen we geregeld de zon te zien. De temperatuur op 850 hPa is -11°C. De zon is nog niet krachtig genoeg om de luchtmassa veel op te warmen. De maxima liggen daardoor dinsdag rond -4 à -5°C in de regio Gent. De wind waait nog altijd met 3 à 4 Bft uit NO, zodat de ijsvorming op grote wateroppervlaktes nog altijd wat moeizamer verloopt. Het waait dinsdag trouwens harder in Vlaanderen dan in Nederland. 

Woensdagochtend liggen de minima rond -9°C in de regio Gent. Omdat de wind begint af te nemen, zullen de verschillen in minima tussen plaatsen waar veel sneeuw ligt en plaatsen waar er weinig sneeuw ligt, groter worden. Waar er meer dan 5 cm sneeuw ligt, kan het kwik plaatselijk tot dicht tegen -15°C dalen. Boven het dikke sneeuwtapijt in Nederland is dat lokaal nog lager. Overdag stijgt het kwik tot dicht tegen het vriespunt. 

Donderdag krijgen we van hetzelfde laken een pak. Minima 's ochtends tussen -10° en -15°C, afhankelijk van het sneeuwdek. De wind valt vrijwel volledig weg, zodat het nu erg snel gaat met de ijsvorming. Overdag doet de zon het kwik eventjes tot dicht tegen het vriespunt stijgen, maar van zodra de zon onder is, daalt de temperatuur weer erg snel. Vrijdagochtend liggen de minima alweer tussen -9° en -15°C. Alleen vlak aan zee liggen de minima iets hoger, maar ook daar vriest het nog altijd matig.

Vrijdag en zaterdag neemt de oostenwind weer iets in kracht toe. Omdat er dan op de meeste plaatsen al een ijsvloer ligt, heeft dat weinig gevolgen voor de ijsvorming. De nachten blijven koud, met minima meest waarschijnlijk tussen -5  en -10°C en maxima rond of iets boven het vriespunt. Zolang de dauwpunten negatief blijven, is dat laatste absoluut geen probleem voor de ijsvloer. De "ijspluim" voorziet voor ondiep water in Vlaanderen tegen zaterdag een ijsdikte van 15 centimeter. Dat betekent dat er op veel plaatsen dan een veilige ijsvloer ligt. Of we ook kunnen schaatsen, zal in dit pandemie-jaar helaas ook van andere factoren afhangen dan de ijsdikte.

De ensemble-verwachting voor de temperatuur in Gent (bron: ecmwf.org)

Ook op de langere termijn lijkt de kans vrij groot dat de winterkou zich handhaaft. De meeste weermodellen berekenen ook volgend weekend en de dagen daarna nog imposante hogedruk ten noorden van onze omgeving. Zolang dat dit het geval is, komt er geen dooiweer van betekenis. Uiteraard zijn verwachting op die termijn altijd onzeker.