Eerste schaatsers op het ijs

 In Nederland werd er vandaag hier en daar al op natuurijs geschaatst. Meestal gebeurde dat op ijsbanen waar water is verneveld op een betonnen oppervlak, tot er een laagje ijs van minstens 3 cm ontstaat, waaronder dus geen water ligt. Het hoeft niet gezegd dat dit geen gevaar inhoudt, behalve dan dat het ijs afslijt onder de schaatsen of afsmelt door stralingswarmte en het beton hier en daar bloot komt te liggen. Niet zo gevaarlijk voor de schaatsers, maar erg slecht voor de schaatsen zelf. Enkele jaren geleden is daarom zelfs eens een wedstrijd stilgelegd. Vanavond vindt trouwens opnieuw de eerste marathonwedstrijd plaats op dit soort baan, hopelijk wel over de volledige afstand.

Hier en daar is ook al een Nederlandse schaatser gesignaleerd op écht natuurijs op ondiep water. Voor de grote massa is dat ijs nog onbetrouwbaar. In Vlaanderen zijn we dubbel benadeeld als natuurijsschaatsers ten opzichte van Nederland: we liggen iets zuidelijker waardoor het vaak wat minder hard vriest én we hebben ook minder waterpartijen ter beschikking. Dat laatste maakt dat schaatsers in Vlaanderen al snel allemaal op dezelfde plekken terecht komen en dat maakt het uiteraard extra gevaarlijk als het ijs nog niet echt dik is.

De Bleukensweide in Mechelen in feburari 2021 (foto: Jan Milants)

Eén van die plaatsen is de Bleukensweide in Mechelen. Het ijs was daar deze ochtend 3 cm dik. Dat volstaat ook op een ondergelopen weide nog niet. Op beelden was te zien hoe ijsmeester Karel Van Bruysel het ijs testte met een paar ski's onder de voeten, om zijn gewicht te verdelen op het dunne ijs. Dat kan je doen op een ondergelopen weide waar het water amper 30 cm diep is, maar dat mag je absoluut niet doen op dieper water, zoals Karel ongetwijfeld zelf ook wel weet. Als je met ski's of langlauflatten toch door het ijs zou zakken op diep water, dan kan je onmogelijk zelf uit het water klimmen omdat de latten je hinderen en vast blijven haken onder het ijs. Ook omstaanders kunnen je om dezelfde reden véél moeilijker of niet uit het wak halen. Ik heb zelf ook wijsheid niet in pacht; deze wijze raad kreeg ik van mijn Zweedse schaatsvrienden, met massa's ervaring op het natuurijs.

De lichte tot soms matige vorst zal het ijs de komende nachten nog wat doen aandikken, maar voor massaal schaatsplezier komt de doorzettende dooi van zondagnamiddag allicht net te vroeg.

Winter slaat even toe, maar houdt niet aan

Na het kwakkelweer van de voorbije dagen, krijgen we nu enkele dagen waarop de winter wat harder doorpakt, met 's nachts soms matige vorst en maxima rond of soms iets onder het vriespunt. Maar tot een periode met uitgebreide schaatsmogelijkheden zal dit niet leiden. De weerkaarten voor onze omgeving evolueren onverbiddelijk naar een zachte zuidwestelijke stroming vanaf komende zondag.

Een vliesje ijs op ondiep water zullen we de komende dagen ongetwijfeld zien, zoals hier in februari 2021 aan kasteel Ooidonk in Deinze.

Oorzaak van de periode met kouder weer is een hogedrukgebied dat zich momenteel uitstrekt van Groenland over IJsland naar het noorden van Scandinavië. Dat zorgt voor een koude oostelijke stroming, die vooral ook het zuiden van Scandinavië en de Britse Eilanden in een winterse greep houdt. De kou sijpelt ook wat door tot onze omgeving.

De komende dagen trekt het hogedrukgebied zich terug naar het westen. In Scandinavië maakt de hoge luchtdruk zelfs plaats voor een vrij diepe depressie. Die zorgt daar voor barre winterse omstandigheden, maar bij ons draait de wind door dit lagedrukgebied woensdag en donderdag naar de noordelijke sector. Daardoor stroomt er, van over de relatief warme Noordzee, stilaan minder koude lucht binnen. 

Woensdag zien we een ijskoude depressie boven Scandinavië, bij ons draait de wind stilaan naar de noordelijke sector. (bron kaart: ECMWF via wetterzentrale.de)

Vrijdag bouwt er zich een hogedrukgebied op boven onze omgeving. We krijgen dan rustig en nog altijd vrij koud weer. Dit is wel het begin van het einde van het eerste winterprikje, want dit hogedrukgebied verplaatst zich tijdens het weekend naar de Alpen en Centraal-Europa. De wind draait bij ons dan naar het zuiden en voert vooral op hoogte veel zachtere lucht aan. In de onderste luchtlagen kan de koud zich misschien nog eventjes handhaven, maar begin volgende week lijken we in een strakke zuidwestelijke stroming terecht te komen en dan wordt de winterkou voor een langere periode verdreven.

Er lijkt niet aan te ontkomen: begin volgende week stroomt er zeer zachte, subtropische lucht naar onze omgeving. (kaart: ensemblegemiddelde ECMWF via wetterzentrale.de)

Weerbeeld

Wat houdt dit nu concreet in voor ons weerbeeld? Vandaag maandag hangt er eerst lage bewolking in het westen van Vlaanderen, daarna wordt het overal zonnig. Na een nacht met lichte vorst, stijgt het kwik vandaag overdag naar 0 à +1°C.

Komende nacht is het helder en staat er weinig wind, waardoor het aardoppervlak sterk kan uitstralen. De minima liggen in de regio Gent rond -6°C. Op ondiep water kan er een vliesje ijs ontstaan, maar het hoeft niet gezegd dat dit onmogelijk al een groot gewicht kan dragen. Op enkele speciaal aangelegde natuurijsbanen in Nederland, waar een hele nacht water verneveld wordt op een betonnen oppervlak, kan er allicht wel geschaatst worden.

Morgen dinsdag schijnt de zon doorheen hoge sluierwolken, later neemt ook de middelhoge bewolking toe. De maxima liggen morgen rond 0°C; het dauwpunt blijft sterk negatief (rond -6°C). Het gevormde ijslaagje kan zich morgen overdag dus probleemloos handhaven. Door de toegenomen bewolking vriest het in de nacht van morgen op woensdag wel wat minder hard, met minima rond -2 à -3°C. Dat is nog altijd ruim onvoldoende om een betrouwbare ijsvloer te doen ontstaan.

Woensdag hangt er vrij veel bewolking, maar de kans op winterse neerslag in onze omgeving is klein. De maxima liggen rond +1°C. Als er in de nacht van woensdag op donderdag genoeg brede opklaringen zijn, kan het opnieuw wat harder vriezen, met minima rond  -5°C. De ijsvloer op ondiep water wordt nog iets dikker, maar zal op donderdag nog altijd onbetrouwbaar zijn. Door de noordelijke wind loopt het kwik donderdag overdag al iets op, tot +3°C. Ook dat is niet optimaal voor de ijsvloer.

In de nacht van donderdag op vrijdag krijgen we opnieuw lichte vorst, met minima rond -2°C in Oost-Vlaanderen. Met de vorming van de ijsvloer schiet het dus niet echt op. Vrijdag overdag halen we +5°C en smelt het ijs weer wat af.

Onder het opbouwende hogedrukgebied krijgen we zaterdag tijdelijk een wat koudere dag, met waarschijnlijk minima rond -3°C en maxima rond het vriespunt. Zondagochtend kan het in het beste geval nog eens matig vriezen (rond -5°C), maar in de loop van de dag begint het kwik aan een steile klim en vanaf maandag is er van vorst geen sprake meer, ook niet tijdens de nachten.

In februari 2021 konden we in Vlaanderen schaatsen op ondergelopen weilanden. Dat zit er nu niet in, bij gebrek aan ondergelopen weilanden.

Schaatsmogelijkheden

Schaatsen op natuurijs zal in de loop van de komend week in Nederland hier en daar mogelijk zijn: eerst op de ijsbanen waar het ijs wordt gemaakt door water te vernevelen op een betonnen oppervlak (en waar dus geen water onder het ijs zit). Later in de week kunnen allicht ook enkele natuurijsbanen opengaan van ijsverenigingen. Tegen het weekend moet het mogelijk zijn om hier en daar het ijs op te gaan door specialisten met een volledige veiligheidsuitrusting, maar niet voor de grote massa. Voor Vlaanderen verwacht ik (bij gebrek aan georganiseerde natuurijsbanen) voorlopig geen schaatsmogelijkheden.

De "ijspluim" van het KNMI is duidelijk: er vormt zich wel ijs op ondiep water, maar onvoldoende om op grote schaal veilig te kunnen schaatsen. (bron: knmi.nl)

Kwakkelweer met later mogelijkheid tot meer

De komende dagen krijgen we te maken met wat veel mensen zullen aanvoelen als winterweer. Het wordt inderdaad kouder dan normaal, maar voor mij hoort het weerbeeld dat we mogen verwachten nog altijd thuis onder de noemer "kwakkelwinter": wat lichte vorst tijdens de nachten, overdag maxima iets boven het vriespunt en nu en dan een winterse bui. IJsvorming van betekenis is er voorlopig nog niet, zeker niet in Vlaanderen.

Donderdag 6 december 2012 12 UTC (bron kaart: ecmwf via wetterzentrale.de)

In mijn vorige bijdrage schreef ik over de vorming van een krachtig hogedrukgebied boven IJsland en Groenland, waarbij er aan de oostelijke flank van deze anticycloon koude lucht over Scandinavië naar het zuiden zou zakken. Dat proces is nu aan het gebeuren. Het kon toen twee kanten uit: de koude lucht kon via een vrij oostelijk traject uitzakken tot onze omgeving, met koud winterweer tot gevolg. Bij een westelijker traject zou de koude lucht boven het warme zeewater leiden tot het ontstaan van depressies, met mogelijks veel zachter weer tot gevolg. Uiteindelijk krijgen we te maken met een scenario dat daar ongeveer midden in ligt: de koude lucht zakt uit tot over de Noordzee en leidt daar tot de vorming van een ondiepe depressie. De bovenluchten koelen bij ons sterk af, maar door de depressie is de (zwakke tot matige) wind aanlandig en wordt er in de onderste regionen wat zachtere zeelucht meegevoerd. Het resultaat is het typische kwakkelweer: lichte vorst tijdens de nachten, licht positieve temperaturen overdag.

Vandaag dinsdag en morgen woensdag is er van vorst in de omgeving van Gent zelfs nog geen sprake. Een noordwestelijke wind voert lucht aan van over de Noordzee. Het water van Noordzee is voor onze kust nog ruim 12 graden warm, dus zolang de wind vrij stevig van over die "accumulatiekachel" blijft waaien, kan het in het westen van Vlaanderen niet vriezen. De maxima liggen zowel vandaag, morgen als donderdag rond +6 à +7°C, de minima rond +2°C. Woensdag en donderdag vallen er enkele buien, in onze omgeving zijn dat vooral regenbuien, met hier en daar ook wat natte sneeuw.

De verwachting van ecmwf voor de minima en maxima in de omgeving van Gent (bron: ecmwf.org)

Vrijdag komen we in een zadelgebied terecht, een gebied met weinig of geen drukverschillen en dus ook weinig of geen wind. De bovenluchten zijn vrij koud (-5°C op 850 hPa) en de zwakke wind kan de zachtere zeelucht niet zo ver meer het binnenland in waaien. Bij voldoende opklaringen kan het kwik vrijdagochtend dalen tot rond -3°C, overdag klimt het tot rond +3°C in de regio Gent (aan de kust tot +5°C, in Limburg tot +1°C). Als er in de nacht van donderdag op vrijdag nog wat buien gevallen zijn, kunnen dat sneeuwbuitjes zijn. Mogelijks ziet het vrijdag dus hier en daar eventjes wat wit. Vrijdag overdag zou het grotendeels droog blijven.

Vanaf het weekend blijft de luchtdrukverdeling erg a-typisch, met hoge luchtdruk in de omgeving van IJsland-Groenland en lage luchtdruk nabij de Azoren, waar normaal gezien een permanent hogedrukgebied ligt. Dat verhoogt de kansen op winterweer bij ons aanzienlijk. Welk weerbeeld we precies krijgen, zal van details afhangen, zoals van een opvullend lagedrukgebied boven de Noordzee, waar we nog altijd mee te maken lijken te krijgen.

Het ensemble-gemiddelde van ecmwf laat komend weekend een atypisch beeld zien, met lage luchtdruk nabij de Azoren en hoge luchtdruk nabij IJsland en Groenland. Voor ons weerbeeld zal veel afhangen van het ondiepe lagedrukgebied boven de Noordzee. (bron: ecmwf via wetterzentrale.de)

Van vrijdag tot en met maandag is de kans op lichte vorst (-0,1 tot -5,0°C) tijdens de nachten in onze omgeving in elk geval vrij groot. De maxima liggen in die periode meestal rond +2°C. Er is een kleine kans op ijsdagen, waarbij de temperatuur ook overdag niet boven het vriespunt geraakt. De wind waait meestal zwak en er is een kleine kans op een winters buitje of sneeuwbuitje.

Natuurijs

Mogelijks vormt er zich hier en daar wat natuurijs, maar voor de vorming van een echte ijsvloer van betekenis, met mogelijkheid tot schaatsen op uitgebreide schaal, is dit kwakkelweer verre van perfect. Daarvoor heb je een brutere winterinval nodig, met 's nachts minstens matige vorst en daarvan is er nog geen sprake. Maar de huidige drukverdelingen sluiten een flinke winterinval op de langere termijn zeker niet uit.

De ijspluim van Winterplaza voor het zuiden van Nederland. Op langere termijn zijn er mischien wat mogelijkheden, maar voorlopig stelt het nog niet veel voor.

December begint vrij koud

De weermodellen hadden het een week geleden goed in de smiezen. Het imposante hogedrukgebied boven Rusland en Scandinavië dat ze toen berekenden, is er inderdaad gekomen. Dat zorgt in onze omgeving voor een oostelijke stroming, waarbij de temperatuur daalt tot onder de normaal voor deze tijd van het jaar. Meer dan af en toe een graadje vorst tijdens de nacht en hier en daar een verdwaalde winterse bui levert dat voorlopig niet op. Op langere termijn blijven verschillende scenario's mogelijk: van winters tot zacht. Dat is typisch voor een geblokkeerd stromingspatroon.

De analysekaart van middernacht, met het krachtig hogedrukgebied boven Rusland en Scandinavië. (bron: UK MetOffice)

We krijgen de komende dagen vrij koud weer, maar nauwelijks winterse taferelen. De maxima blijven van vrijdag tot en met maandag in de regio Gent hangen rond +3 à +4°C. Omdat er meestal veel bewolking blijft hangen, liggen de minima in diezelfde periode rond of iets boven het vriespunt. Van ijsvorming is er dus geen sprake. Er kan heel lokaal een winters buitje vallen, maar een sneeuwdek van betekenis hoort in het westen van Vlaanderen niet tot de mogelijkheden.

Een belangrijke verandering op de weerkaarten de komende dagen zien we in de omgeving van IJsland. Momenteel ligt daar nog een lagedrukgebied in de buurt, maar vanaf zaterdag ontstaat ook daar een sterk hogedrukgebied. Voor volgende week zal er veel afhangen van de exacte positie van deze anticycloon. Op de oostelijke flank van dit lagedrukgebied zakt erg koude lucht af van het noorden naar het zuiden. Als deze luchtmassa oostelijk genoeg blijft, dan kunnen we zo maar de echte winter induiken, met sneeuw en vorst. Komt deze koude luchtmassa westelijker terecht, dan ontstaan er boven het warme zeewater ongetwijfeld depressies, waardoor de wind bij ons aanlandig kan worden en dus relatief zachte zeelucht kan aanvoeren in de onderste regionen.

Dinsdag zien we hoge luchtdruk boven Groenland en IJsland. Boven het noorden van Scandinavië zakt koude lucht af naar het zuiden. Het is nog onduidelijk waar precies deze lucht terecht zal komen. (bron: ecmwf via wetterzentrale.de)

Maandag tot en met woensdag lijken in de omgeving van Gent vrij koud, maar wel vorstvrij te gaan verlopen. De temperatuur schommelt dag en  nacht ergens tussen +1 en +6°C. Vooral op maandag kan er daarbij wat lichte (winterse) neerslag vallen. Tijdens een brede nachtelijke opklaring is een graadje vorst mogelijk.

Vanaf donderdag neemt de kans op vorst tijdens de nachten weer toe. De maxima voor de periode van 6 tot en met 10 december liggen gemiddeld rond +4°C, de kans op een ijsdag (met een maximum < 0°C) is voorlopig kleiner dan 10 procent, maar maxima boven de +10°C zijn nog onwaarschijnlijker. Na 10 december neemt de spreiding uiteraard nog meer toe, dat is normaal voor die termijn. Er zijn dan winterse mogelijkheden, met 's nachts matige vorst en ook overdag vrieskou, maar evengoed zachte berekeningen, met maxima boven de 10°C.

De eps-verwachting van ECMWF voor de minima en maxima in de omgeving van Gent. (bron: ecmwf.org)

 

In het noordoosten van Nederland ziet het er allemaal nét wat kouder uit op de langere termijn, typisch voor een situatie met veel hoge luchtdruk ten noorden van ons. Daar toont de "ijspluim" vanaf 11 december een duidelijk signaal.

De "ijspluim" van Winterplaza voor het noorden van Nederland, met een duidelijk signaal op het einde van de termijn, maar er is ook nog altijd een gerede kans op 0 cm ijs. (bron: winterplaza)