Eerste schaatsers op het ijs

 In Nederland werd er vandaag hier en daar al op natuurijs geschaatst. Meestal gebeurde dat op ijsbanen waar water is verneveld op een betonnen oppervlak, tot er een laagje ijs van minstens 3 cm ontstaat, waaronder dus geen water ligt. Het hoeft niet gezegd dat dit geen gevaar inhoudt, behalve dan dat het ijs afslijt onder de schaatsen of afsmelt door stralingswarmte en het beton hier en daar bloot komt te liggen. Niet zo gevaarlijk voor de schaatsers, maar erg slecht voor de schaatsen zelf. Enkele jaren geleden is daarom zelfs eens een wedstrijd stilgelegd. Vanavond vindt trouwens opnieuw de eerste marathonwedstrijd plaats op dit soort baan, hopelijk wel over de volledige afstand.

Hier en daar is ook al een Nederlandse schaatser gesignaleerd op écht natuurijs op ondiep water. Voor de grote massa is dat ijs nog onbetrouwbaar. In Vlaanderen zijn we dubbel benadeeld als natuurijsschaatsers ten opzichte van Nederland: we liggen iets zuidelijker waardoor het vaak wat minder hard vriest én we hebben ook minder waterpartijen ter beschikking. Dat laatste maakt dat schaatsers in Vlaanderen al snel allemaal op dezelfde plekken terecht komen en dat maakt het uiteraard extra gevaarlijk als het ijs nog niet echt dik is.

De Bleukensweide in Mechelen in feburari 2021 (foto: Jan Milants)

Eén van die plaatsen is de Bleukensweide in Mechelen. Het ijs was daar deze ochtend 3 cm dik. Dat volstaat ook op een ondergelopen weide nog niet. Op beelden was te zien hoe ijsmeester Karel Van Bruysel het ijs testte met een paar ski's onder de voeten, om zijn gewicht te verdelen op het dunne ijs. Dat kan je doen op een ondergelopen weide waar het water amper 30 cm diep is, maar dat mag je absoluut niet doen op dieper water, zoals Karel ongetwijfeld zelf ook wel weet. Als je met ski's of langlauflatten toch door het ijs zou zakken op diep water, dan kan je onmogelijk zelf uit het water klimmen omdat de latten je hinderen en vast blijven haken onder het ijs. Ook omstaanders kunnen je om dezelfde reden véél moeilijker of niet uit het wak halen. Ik heb zelf ook wijsheid niet in pacht; deze wijze raad kreeg ik van mijn Zweedse schaatsvrienden, met massa's ervaring op het natuurijs.

De lichte tot soms matige vorst zal het ijs de komende nachten nog wat doen aandikken, maar voor massaal schaatsplezier komt de doorzettende dooi van zondagnamiddag allicht net te vroeg.

Winter slaat even toe, maar houdt niet aan

Na het kwakkelweer van de voorbije dagen, krijgen we nu enkele dagen waarop de winter wat harder doorpakt, met 's nachts soms matige vorst en maxima rond of soms iets onder het vriespunt. Maar tot een periode met uitgebreide schaatsmogelijkheden zal dit niet leiden. De weerkaarten voor onze omgeving evolueren onverbiddelijk naar een zachte zuidwestelijke stroming vanaf komende zondag.

Een vliesje ijs op ondiep water zullen we de komende dagen ongetwijfeld zien, zoals hier in februari 2021 aan kasteel Ooidonk in Deinze.

Oorzaak van de periode met kouder weer is een hogedrukgebied dat zich momenteel uitstrekt van Groenland over IJsland naar het noorden van Scandinavië. Dat zorgt voor een koude oostelijke stroming, die vooral ook het zuiden van Scandinavië en de Britse Eilanden in een winterse greep houdt. De kou sijpelt ook wat door tot onze omgeving.

De komende dagen trekt het hogedrukgebied zich terug naar het westen. In Scandinavië maakt de hoge luchtdruk zelfs plaats voor een vrij diepe depressie. Die zorgt daar voor barre winterse omstandigheden, maar bij ons draait de wind door dit lagedrukgebied woensdag en donderdag naar de noordelijke sector. Daardoor stroomt er, van over de relatief warme Noordzee, stilaan minder koude lucht binnen. 

Woensdag zien we een ijskoude depressie boven Scandinavië, bij ons draait de wind stilaan naar de noordelijke sector. (bron kaart: ECMWF via wetterzentrale.de)

Vrijdag bouwt er zich een hogedrukgebied op boven onze omgeving. We krijgen dan rustig en nog altijd vrij koud weer. Dit is wel het begin van het einde van het eerste winterprikje, want dit hogedrukgebied verplaatst zich tijdens het weekend naar de Alpen en Centraal-Europa. De wind draait bij ons dan naar het zuiden en voert vooral op hoogte veel zachtere lucht aan. In de onderste luchtlagen kan de koud zich misschien nog eventjes handhaven, maar begin volgende week lijken we in een strakke zuidwestelijke stroming terecht te komen en dan wordt de winterkou voor een langere periode verdreven.

Er lijkt niet aan te ontkomen: begin volgende week stroomt er zeer zachte, subtropische lucht naar onze omgeving. (kaart: ensemblegemiddelde ECMWF via wetterzentrale.de)

Weerbeeld

Wat houdt dit nu concreet in voor ons weerbeeld? Vandaag maandag hangt er eerst lage bewolking in het westen van Vlaanderen, daarna wordt het overal zonnig. Na een nacht met lichte vorst, stijgt het kwik vandaag overdag naar 0 à +1°C.

Komende nacht is het helder en staat er weinig wind, waardoor het aardoppervlak sterk kan uitstralen. De minima liggen in de regio Gent rond -6°C. Op ondiep water kan er een vliesje ijs ontstaan, maar het hoeft niet gezegd dat dit onmogelijk al een groot gewicht kan dragen. Op enkele speciaal aangelegde natuurijsbanen in Nederland, waar een hele nacht water verneveld wordt op een betonnen oppervlak, kan er allicht wel geschaatst worden.

Morgen dinsdag schijnt de zon doorheen hoge sluierwolken, later neemt ook de middelhoge bewolking toe. De maxima liggen morgen rond 0°C; het dauwpunt blijft sterk negatief (rond -6°C). Het gevormde ijslaagje kan zich morgen overdag dus probleemloos handhaven. Door de toegenomen bewolking vriest het in de nacht van morgen op woensdag wel wat minder hard, met minima rond -2 à -3°C. Dat is nog altijd ruim onvoldoende om een betrouwbare ijsvloer te doen ontstaan.

Woensdag hangt er vrij veel bewolking, maar de kans op winterse neerslag in onze omgeving is klein. De maxima liggen rond +1°C. Als er in de nacht van woensdag op donderdag genoeg brede opklaringen zijn, kan het opnieuw wat harder vriezen, met minima rond  -5°C. De ijsvloer op ondiep water wordt nog iets dikker, maar zal op donderdag nog altijd onbetrouwbaar zijn. Door de noordelijke wind loopt het kwik donderdag overdag al iets op, tot +3°C. Ook dat is niet optimaal voor de ijsvloer.

In de nacht van donderdag op vrijdag krijgen we opnieuw lichte vorst, met minima rond -2°C in Oost-Vlaanderen. Met de vorming van de ijsvloer schiet het dus niet echt op. Vrijdag overdag halen we +5°C en smelt het ijs weer wat af.

Onder het opbouwende hogedrukgebied krijgen we zaterdag tijdelijk een wat koudere dag, met waarschijnlijk minima rond -3°C en maxima rond het vriespunt. Zondagochtend kan het in het beste geval nog eens matig vriezen (rond -5°C), maar in de loop van de dag begint het kwik aan een steile klim en vanaf maandag is er van vorst geen sprake meer, ook niet tijdens de nachten.

In februari 2021 konden we in Vlaanderen schaatsen op ondergelopen weilanden. Dat zit er nu niet in, bij gebrek aan ondergelopen weilanden.

Schaatsmogelijkheden

Schaatsen op natuurijs zal in de loop van de komend week in Nederland hier en daar mogelijk zijn: eerst op de ijsbanen waar het ijs wordt gemaakt door water te vernevelen op een betonnen oppervlak (en waar dus geen water onder het ijs zit). Later in de week kunnen allicht ook enkele natuurijsbanen opengaan van ijsverenigingen. Tegen het weekend moet het mogelijk zijn om hier en daar het ijs op te gaan door specialisten met een volledige veiligheidsuitrusting, maar niet voor de grote massa. Voor Vlaanderen verwacht ik (bij gebrek aan georganiseerde natuurijsbanen) voorlopig geen schaatsmogelijkheden.

De "ijspluim" van het KNMI is duidelijk: er vormt zich wel ijs op ondiep water, maar onvoldoende om op grote schaal veilig te kunnen schaatsen. (bron: knmi.nl)

Kwakkelweer met later mogelijkheid tot meer

De komende dagen krijgen we te maken met wat veel mensen zullen aanvoelen als winterweer. Het wordt inderdaad kouder dan normaal, maar voor mij hoort het weerbeeld dat we mogen verwachten nog altijd thuis onder de noemer "kwakkelwinter": wat lichte vorst tijdens de nachten, overdag maxima iets boven het vriespunt en nu en dan een winterse bui. IJsvorming van betekenis is er voorlopig nog niet, zeker niet in Vlaanderen.

Donderdag 6 december 2012 12 UTC (bron kaart: ecmwf via wetterzentrale.de)

In mijn vorige bijdrage schreef ik over de vorming van een krachtig hogedrukgebied boven IJsland en Groenland, waarbij er aan de oostelijke flank van deze anticycloon koude lucht over Scandinavië naar het zuiden zou zakken. Dat proces is nu aan het gebeuren. Het kon toen twee kanten uit: de koude lucht kon via een vrij oostelijk traject uitzakken tot onze omgeving, met koud winterweer tot gevolg. Bij een westelijker traject zou de koude lucht boven het warme zeewater leiden tot het ontstaan van depressies, met mogelijks veel zachter weer tot gevolg. Uiteindelijk krijgen we te maken met een scenario dat daar ongeveer midden in ligt: de koude lucht zakt uit tot over de Noordzee en leidt daar tot de vorming van een ondiepe depressie. De bovenluchten koelen bij ons sterk af, maar door de depressie is de (zwakke tot matige) wind aanlandig en wordt er in de onderste regionen wat zachtere zeelucht meegevoerd. Het resultaat is het typische kwakkelweer: lichte vorst tijdens de nachten, licht positieve temperaturen overdag.

Vandaag dinsdag en morgen woensdag is er van vorst in de omgeving van Gent zelfs nog geen sprake. Een noordwestelijke wind voert lucht aan van over de Noordzee. Het water van Noordzee is voor onze kust nog ruim 12 graden warm, dus zolang de wind vrij stevig van over die "accumulatiekachel" blijft waaien, kan het in het westen van Vlaanderen niet vriezen. De maxima liggen zowel vandaag, morgen als donderdag rond +6 à +7°C, de minima rond +2°C. Woensdag en donderdag vallen er enkele buien, in onze omgeving zijn dat vooral regenbuien, met hier en daar ook wat natte sneeuw.

De verwachting van ecmwf voor de minima en maxima in de omgeving van Gent (bron: ecmwf.org)

Vrijdag komen we in een zadelgebied terecht, een gebied met weinig of geen drukverschillen en dus ook weinig of geen wind. De bovenluchten zijn vrij koud (-5°C op 850 hPa) en de zwakke wind kan de zachtere zeelucht niet zo ver meer het binnenland in waaien. Bij voldoende opklaringen kan het kwik vrijdagochtend dalen tot rond -3°C, overdag klimt het tot rond +3°C in de regio Gent (aan de kust tot +5°C, in Limburg tot +1°C). Als er in de nacht van donderdag op vrijdag nog wat buien gevallen zijn, kunnen dat sneeuwbuitjes zijn. Mogelijks ziet het vrijdag dus hier en daar eventjes wat wit. Vrijdag overdag zou het grotendeels droog blijven.

Vanaf het weekend blijft de luchtdrukverdeling erg a-typisch, met hoge luchtdruk in de omgeving van IJsland-Groenland en lage luchtdruk nabij de Azoren, waar normaal gezien een permanent hogedrukgebied ligt. Dat verhoogt de kansen op winterweer bij ons aanzienlijk. Welk weerbeeld we precies krijgen, zal van details afhangen, zoals van een opvullend lagedrukgebied boven de Noordzee, waar we nog altijd mee te maken lijken te krijgen.

Het ensemble-gemiddelde van ecmwf laat komend weekend een atypisch beeld zien, met lage luchtdruk nabij de Azoren en hoge luchtdruk nabij IJsland en Groenland. Voor ons weerbeeld zal veel afhangen van het ondiepe lagedrukgebied boven de Noordzee. (bron: ecmwf via wetterzentrale.de)

Van vrijdag tot en met maandag is de kans op lichte vorst (-0,1 tot -5,0°C) tijdens de nachten in onze omgeving in elk geval vrij groot. De maxima liggen in die periode meestal rond +2°C. Er is een kleine kans op ijsdagen, waarbij de temperatuur ook overdag niet boven het vriespunt geraakt. De wind waait meestal zwak en er is een kleine kans op een winters buitje of sneeuwbuitje.

Natuurijs

Mogelijks vormt er zich hier en daar wat natuurijs, maar voor de vorming van een echte ijsvloer van betekenis, met mogelijkheid tot schaatsen op uitgebreide schaal, is dit kwakkelweer verre van perfect. Daarvoor heb je een brutere winterinval nodig, met 's nachts minstens matige vorst en daarvan is er nog geen sprake. Maar de huidige drukverdelingen sluiten een flinke winterinval op de langere termijn zeker niet uit.

De ijspluim van Winterplaza voor het zuiden van Nederland. Op langere termijn zijn er mischien wat mogelijkheden, maar voorlopig stelt het nog niet veel voor.

December begint vrij koud

De weermodellen hadden het een week geleden goed in de smiezen. Het imposante hogedrukgebied boven Rusland en Scandinavië dat ze toen berekenden, is er inderdaad gekomen. Dat zorgt in onze omgeving voor een oostelijke stroming, waarbij de temperatuur daalt tot onder de normaal voor deze tijd van het jaar. Meer dan af en toe een graadje vorst tijdens de nacht en hier en daar een verdwaalde winterse bui levert dat voorlopig niet op. Op langere termijn blijven verschillende scenario's mogelijk: van winters tot zacht. Dat is typisch voor een geblokkeerd stromingspatroon.

De analysekaart van middernacht, met het krachtig hogedrukgebied boven Rusland en Scandinavië. (bron: UK MetOffice)

We krijgen de komende dagen vrij koud weer, maar nauwelijks winterse taferelen. De maxima blijven van vrijdag tot en met maandag in de regio Gent hangen rond +3 à +4°C. Omdat er meestal veel bewolking blijft hangen, liggen de minima in diezelfde periode rond of iets boven het vriespunt. Van ijsvorming is er dus geen sprake. Er kan heel lokaal een winters buitje vallen, maar een sneeuwdek van betekenis hoort in het westen van Vlaanderen niet tot de mogelijkheden.

Een belangrijke verandering op de weerkaarten de komende dagen zien we in de omgeving van IJsland. Momenteel ligt daar nog een lagedrukgebied in de buurt, maar vanaf zaterdag ontstaat ook daar een sterk hogedrukgebied. Voor volgende week zal er veel afhangen van de exacte positie van deze anticycloon. Op de oostelijke flank van dit lagedrukgebied zakt erg koude lucht af van het noorden naar het zuiden. Als deze luchtmassa oostelijk genoeg blijft, dan kunnen we zo maar de echte winter induiken, met sneeuw en vorst. Komt deze koude luchtmassa westelijker terecht, dan ontstaan er boven het warme zeewater ongetwijfeld depressies, waardoor de wind bij ons aanlandig kan worden en dus relatief zachte zeelucht kan aanvoeren in de onderste regionen.

Dinsdag zien we hoge luchtdruk boven Groenland en IJsland. Boven het noorden van Scandinavië zakt koude lucht af naar het zuiden. Het is nog onduidelijk waar precies deze lucht terecht zal komen. (bron: ecmwf via wetterzentrale.de)

Maandag tot en met woensdag lijken in de omgeving van Gent vrij koud, maar wel vorstvrij te gaan verlopen. De temperatuur schommelt dag en  nacht ergens tussen +1 en +6°C. Vooral op maandag kan er daarbij wat lichte (winterse) neerslag vallen. Tijdens een brede nachtelijke opklaring is een graadje vorst mogelijk.

Vanaf donderdag neemt de kans op vorst tijdens de nachten weer toe. De maxima voor de periode van 6 tot en met 10 december liggen gemiddeld rond +4°C, de kans op een ijsdag (met een maximum < 0°C) is voorlopig kleiner dan 10 procent, maar maxima boven de +10°C zijn nog onwaarschijnlijker. Na 10 december neemt de spreiding uiteraard nog meer toe, dat is normaal voor die termijn. Er zijn dan winterse mogelijkheden, met 's nachts matige vorst en ook overdag vrieskou, maar evengoed zachte berekeningen, met maxima boven de 10°C.

De eps-verwachting van ECMWF voor de minima en maxima in de omgeving van Gent. (bron: ecmwf.org)

 

In het noordoosten van Nederland ziet het er allemaal nét wat kouder uit op de langere termijn, typisch voor een situatie met veel hoge luchtdruk ten noorden van ons. Daar toont de "ijspluim" vanaf 11 december een duidelijk signaal.

De "ijspluim" van Winterplaza voor het noorden van Nederland, met een duidelijk signaal op het einde van de termijn, maar er is ook nog altijd een gerede kans op 0 cm ijs. (bron: winterplaza)

Hogedrukbastion krijgt meer en meer vorm

 Alle globale weermodellen zitten momenteel grofweg op dezelfde lijn en laten volgende week een bijzonder sterk hogedrukgebied ontstaan boven Scandinavië en het westen van Rusland (zie ook vorige bijdrage). Daardoor zoekt de wind de noordoostelijke tot oostelijke sector op. In de loop van de week stroomt steeds koudere lucht naar onze regio. De kans is erg groot dat we te maken krijgen met temperaturen die lager zijn dan de normaal voor deze tijd van het jaar. Of het ook tot echt winterweer komt, is nog af te wachten.

Het Europese weermodel berekent voor vrijdag 2 december een stevig hogedrukgebied boven Scandinavië, met bij ons een oostenwind. (bron: ecmwf via wetterzentrale.de)

Voor de regio Gent komt het gemiddelde van de 51 eps-berekeningen van ECMWF voor de maximumtemperatuur begin december te liggen rond +6°C, de dagen daarna rond +3°C. De kans op lichte nachtvorst neemt begin december sterk toe: eerst rond 25 en later rond 75 procent. Vanaf 5 december is er zelfs een (erg kleine) kans op ijsdagen, waarbij de temperatuur ook overdag niet boven het vriespunt komt.

De drukverdeling die op de weerkaarten verschijnt, levert typisch een droge en "schrale" kou op, met vaak zelfs een inversie. De kans op winterse neerslag is niet zo groot.

Het eps-meteogram van ECMWF voor de regio Gent: volgende week een erg grote kans op een noordoosten- tot oostenwind en een temperatuur die geleidelijk naar beneden gaat. Maar de spreiding is nog groot. (bron: ecmwf.org)

Om over eventueel natuurijs te beginnen, is het nog veel te vroeg. De ijspluim van Winterplaza voor het zuiden van Nederland laat helemaal op het einde een signaal zien van ijsvorming op ondiep water, maar voorlopig nog maar door een beperkt aantal leden van het ensemble.

De ijspluim van Winterplaza (gebaseerd op het ensemble van ECMWF) laat helemaal op het eind de eerste mogelijke ijsvorming zien. (bron: https://www.weerplaza.nl/)

Krachtig hogedrukgebied staat in de steigers

 Ik kijk niet graag té ver vooruit op de weerkaarten, maar aan de horizon van de betrouwbare termijn lijkt het er op dat er werk wordt gemaakt van de opbouw van erg sterk hogedrukgebied boven Scandinavië en het westen van Rusland. Verschillende weermodellen lijken die kant op te evolueren.

Het eps-gemiddelde voor vrijdag 2 december laat een stevig hogedrukgebied zien boven Scandinavië en het westen van Rusland. (bron: ecmwf via wetterzentrale.de)

Dat betekent dat bij ons de kans op een continentale stroming met een wind uit het noordoosten of oosten rond de maandwisseling toeneemt. Voor de regio Gent betekent dit concreet dat, zoals het er nu naar uitziet, we begin december ongeveer 50 procent kans maken op vorst tijdens de nachten. Het gemiddelde van de berekeningen voor de maxima komt dan uit rond +4 à +5°C.

Dit is dus zeker nog geen diepwinters weer, maar kan eventueel wel een basis vormen voor latere winterse ontwikkelingen. Iets om in de gaten te houden, in elk geval.

Het eps-meteogram van ecmwf voor de regio Gent voor de komende 14 dagen (via ecmwf.org)

Het natuurijsseizoen is begonnen (in het hoge noorden)

In het noorden van Zweden komt het nieuwe natuurijs-schaatsseizoen nu volop op gang. Meer bepaald in de omgeving van Piteå en Luleå gingen de nordic skaters de voorbije dagen de vaak prachtige ijsvloer op. Na een paar heldere, windstille nachten met stralingskou is het ijs er op een aantal meren 4 tot 7 cm dik en dat volstaat voor de eerste tochten, als je alle veiligheidsregels in acht neemt. 

Wie een schaatstocht op natuurijs wil maken, weet dus waar naartoe. De omstandigheden blijven in de omgeving van Piteå de komende dagen goed: droog weer en een temperatuur die dag en nacht ruim onder het vriespunt blijft. De schaatsmogelijkheden zullen daar dus alleen nog maar toenemen. Begin volgende week begint het kwik er wat te stijgen en neemt ook de kans op sneeuw of andere winterse neerslag toe.

De temperatuursverwachting van het eps van ecmwf voor Piteå, in het noorden van Zweden. (bron: ecmwf.org)

Oorzaak van het vriesweer in Scandinavië is een krachtig hogedrukgebied. Datzelfde hogedrukgebied zorgt ervoor dat ook de Lage Landen, en vooral dan Nederland, een klein vleugje van het winterweer te pakken krijgen. Aan de zuidflank van deze anticycloon komt namelijk een bel met koude lucht afgezakt naar het zuidwesten. De koudste lucht komt boven Polen terecht, maar ook het noordoosten van Nederland kan er nog een schampschot van opvangen. Volgens het Europese weermodel kan er daardoor wat sneeuw vallen op zaterdag boven de grote rivieren bij een temperatuur overdag rond +1°C.

Deze kaart toont de temperatuur op 850 hPa, ongeveer 1500m hoogte. De koudste lucht zit zaterdag nabij Polen. (bron: ecmwf via wetterzentrale.de)

Vlaanderen krijgt waarschijnlijk weinig of niets mee van dit kortstondige winterse prikje. Bij ons zou het kwik zaterdag volgens de hoofdberekening van het Europese model nog oplopen tot +10°C, met nu en dan wat regen. Volgens het Ensemble Prediction System (EPS) is er wel een vrij grote kans dat de koudere lucht vanaf zaterdagnamiddag ook eventjes ten zuiden van de Nederlandse grens geraakt, maar de gedetailleerde hoofdberekening gaat dus niet mee met dat scenario.

Sowieso is de koude-uitbraak in onze buurt geen lang leven beschoren. Een Atlantische depressie stuurt begin volgende week opnieuw maritieme en dus zachte lucht naar onze omgeving. We krijgen dan echt herfstweer, met geregeld regen en soms ook veel wind. De straalstroom blijft daarbij wel ten zuiden van ons land, waardoor we aan de koude kant van deze polaire jetstream vertoeven. Warmterecords zullen er dus voorlopig niet meer sneuvelen. De maxima liggen in Gent meestal rond 10°C en dat is normaal voor deze tijd van het jaar. Ook de minima rond 5°C zijn normaal voor deze periode.

De straalstroom duikt volgende week ten zuiden van ons door. (bron: ecmwf via wetterzentrale.de)

Vervelende winter voor de IJsverwachting

Voor De IJsverwachting staat er een vervelende winter voor de deur. Ik maak deze verwachting al trouw sinds 2005, dat is dus 17 jaar lang. Voor het eerst kijk ik niet uit naar een koude winter met veel natuurijs. Dat heeft natuurlijk alles te maken met de huidige energiecrisis. Het is moeilijk om hoopvol uit te kijken naar iets waarvan je weet dat het honderdduizenden mensen in de miserie zal storten.

Over de oorzaak van de energiecrisis, het complete ontsporen van het prijsmechanisme voor energie en het falen van de beleidsmakers in deze materie, ga ik mij hier niet uitspreken. Het is niet de bedoeling om politieke discussies te gaan voeren op dit blog.

Na lang aarzelen heb ik besloten om de komende winter toch maar een IJsverwachting te maken. Met minder enthousiasme dan anders, maar het weer komt zoals het komt. Ook om andere redenen kan het de komende maanden interessant zijn om te weten of er al dan niet een koudere periode aankomt. En als het eenmaal hard zou vriezen, dan kan eventueel natuurijs misschien toch nog voor een beetje vreugde zorgen in een harde tijd.

De voorbije dagen lazen we hier en daar dat wetenschappers van het ECMWF, zeg maar de overkoepelende Europese weerorganisatie, een winter verwachten die kouder verloopt dan normaal. Dat is nochtans niet in lijn met de uitkomst van haar eigen seizoensmodel. Dat verwacht dat de temperatuur in de periode oktober-november-december hoger zal liggen dan normaal. Voor de eigenlijke winter (december, januari, februari) is er voor onze omgeving - zoals zo vaak - geen signaal.

De verwachting van de temperatuur op 2 meter hoogte voor de komende winter volgens de jongste run van het seizoensmodel van ECMWF. Voor onze omgeving is er geen signaal. (bron: ecmwf.org)

Bovendien is de waarde van seizoensverwachtingen voor Europa voorlopig vrijwel nihil. Een ligging aan zee, zoals bij de Lage Landen, maakt het extra moeilijk. Zelfs in winters die koud verlopen in grote delen van West-Europa, kan een lokale aanlandige wind in een brede kustregio zorgen voor veel mildere temperaturen, zodat we hier weinig merken van de winterkou die in andere delen van ons continent heerst.

Het duurt dus wel nog een hele tijd voor we echt zinnige dingen kunnen gaan schrijven over de komende winter bij ons.

Ruim 1000 meter boven Axel en Terneuzen

Een video van vorig weekend. Ruim 1000 meter hoog boven Axel en Terneuzen, op zoek naar de basis van de cumuluswolken, met alleen het geluid van de wind. Heerlijk.

Deze thermische vlucht duurde 1 uur en 45 minuten.

Zwevende oldtimers boven Axel

Tijdens het lange Hemelvaartweekend, van donderdag 26 tot en met zondag 29 mei, kan je op het zweefvliegveld van Axel (gemeente Terneuzen, Zeeuws-Vlaanderen) meer dan 20 vliegende oldtimers gaan bewonderen tijdens een meeting van de Vereniging Historische Zweefvliegtuigen. 

Deze kranige oudjes staan niet alleen op de grond te schitteren, maar worden ook opgelierd en opgetrokken door een sleepvliegtuig.

Een clubvliegtuig van EZAC, de Schneider Grunau Baby "Nico", is één van de sterren van de meeting. Deze kist met open cockpit werd gebouwd in 1955, naar een ontwerp uit 1931.

De Grunau Baby "Nico" van zweefvliegclub EZAC.

Je vindt het zweefvliegveld op het terrein Smitschorre, Justaasweg in Axel (Nederland). De oldtimers zijn elke dag te zien, op de grond en in de lucht, vanaf 13 uur.

Dit is de zweefvlieg-weersverwachting voor het lange weekend:

Donderdag 26 mei 2022

Synoptische situatie: 

Tussen een hogedrukgebied met centrum boven de Golf van Biskaje en depressiekernen nabij IJsland en zuid-Zweden, staat er in onze omgeving een westelijke stroming. De staart van een warmfront trekt daarbij over Axel, zonder neerslag. Daarna komen we in de warme sector terecht.

Wind (10 meter):
5 m/s uit ZW, ruimend naar WZW en toenemend tot 8 m/s.

QNH:

09.00 uur: 1020 hPa

17.00 uur: 1021 hPa

Bewolking en neerslag:
Rond de middag tijdelijk wat bewolking, met basis rond 800 à 1200 meter. Geen neerslag.

Horizontale zichtbaarheid op de grond:

's Ochtends 10 km, oplopend tot 25 km.

Temperatuur:
Maximumtemperatuur in Axel: 20°C

Temperatuur op 1500 meter: 5°C

Thermiek:
Thermisch tot aan een inversie op 1200 meter. Onderaan sterk verwaaid en dus moeilijk aan te vliegen.

Waarschuwingen:

Na de middag windstoten tot 55 km/u.

Vrijdag 27 mei 2022

Synoptische situatie: 

Het centrum van het hogedrukgebied ligt nu ten zuiden van de Britse Eilanden en bouwt een wig uit naar het noorden. De stroming in onze omgeving ruimt daardoor naar het noordwesten. In de nacht van donderdag op vrijdag is een sterk verzwakt koufront over Axel getrokken. Achter dit front is de maritieme luchtmassa onstabiel.

Wind:
4-6 m/s uit NW, in de late namiddag afnemend tot 3 m/s. 's Avonds wordt de wind zwak uit veranderlijke richting.

QNH:

09.00u:  1022 hPa

17.00u:  1024 hPa

Bewolking en neerslag:

Voor de middag vrij veel bewolking, basis van de laagste wolken 's ochtends rond 300 à 400 meter, later op de ochtend optrekkend tot 800 meter. Tot de middag kan er lokaal een buitje vallen. Na de middag zonnig met wat hoge sluierwolken.

Horizontale zichtbaarheid vanop de grond:
20 km.

Temperatuur:
Maximumtemperatuur in Axel: 17°C
Temperatuur op 1500 meter: 4°C

Thermiek:

Onstabiele opbouw (en dus thermiek) tot aan een inversie rond 1200 meter, maar opnieuw sterk verwaaid in de onderste lagen. In de late namiddag mogelijk wat beter: de inversie bevindt zich dan wat hoger en de wind neemt af.

Waarschuwingen:
Crosswind (tot 6 m/s uit NW), windstoten tot 40 km/u.

Zaterdag 28 mei 2022

Synoptische situatie: 

Het hogedrukgebied trekt verder naar het noorden en vestigt zich nu boven Ierland. Daardoor ruimt ook in Axel de wind verder door naar het noorden. De aangevoerde maritiem polaire luchtmassa zorgt voor erg koel weer voor de tijd van het jaar (op 1500m hoogte ligt de temperatuur rond het vriespunt!). De luchtmassa is ook licht onstabiel.

Wind (10 meter):
5-7 m/s uit NNW

QNH:

09.00 uur: 1022 hPa

17.00 uur: 1023 hPa

Bewolking en neerslag:
Voor de middag meestal zonnig, na de middag cumuli met basis rond 900 à 1000 meter. Een enkele cumulus kan uitgroeien tot een lokale bui.

Horizontale zichtbaarheid op de grond:

25 km en meer.

Temperatuur:
Maximumtemperatuur in Axel: 15°C

Temperatuur op 1500 meter: 0°C

Thermiek:
Verwaaid.

Waarschuwingen:

Sterke crosswind (tot 7 m/s uit NNW). Kleine kans op een regenbui.

Zondag 29 mei 2022

Synoptische situatie: 

Weinig of geen verandering in vergelijking met zaterdag. Een sterke noordelijke stroming voert koude, maritiem polaire tot zelfs arctische lucht aan. De temperatuur op 1500 meter hoogte daalt verder, tot -2°C.

Wind:
5 m/s uit N tot NNW.

QNH:

09.00u:  1018 hPa

17.00u:  1015 hPa

Bewolking en neerslag:

De hele dag door hangen er cumuli, soms wat uitsmerend tot stratus. Laagste basis rond 800 meter. Enkele cumuli kunnen uitgroeien tot regenbuitjes (boven 1000m hoogte is dat sneeuw).

Horizontale zichtbaarheid vanop de grond:
20 km en meer.

Temperatuur:
Maximumtemperatuur in Axel: 13 à 14°C (trui en/of jas zal dus geen luxe zijn)
Temperatuur op 1500 meter: -2°C

Thermiek:

Thermisch, maar onderin verwaaid.

Waarschuwingen:
Crosswind (5 m/s uit N). Verspreid over de dag enkele buitjes. Nulgradenvlak op 1250 meter hoogte.

Ook februari begint zonder vorst

We zijn begonnen aan de laatste maand van de weerkundige winter en het ziet er nog altijd allesbehalve rooskleurig uit voor de schaatsers in de Lage Landen. Januari verliep zonder noemenswaardige vorst en februari gaat voorlopig verder op dit weinig stichtende pad. 

Op dit ogenblik dendert de straalstroom strak van west naar oost over onze hoofden, en dan hoef je echt geen winterweer te verwachten. Donderdag vat een hogedrukgebied op een totaal foute plek plaats: boven Frankrijk en de Alpen. Vanaf vrijdag komen we onder de invloed van een depressiekern voor de Noorse kust. Dat zijn allemaal scenario's waarbij de vorst geen vaste voet aan de grond krijgt bij ons. Ook op de wat langere termijn lijkt hier geen verandering in te komen.

Een strakke straalstroom dendert over onze hoofden en voert zachte zeelucht aan. (bron kaart: ecmwf via wetterzentrale.de)

In Scandinavië zien we een gevarieerd beeld. Koude periodes en periodes met dooiweer wisselen er elkaar af. In het zuiden van Zweden duren de dooiperiodes vaak te lang, waardoor de natuurijsbanen dikwijls meerdere dagen gesloten moeten worden wegens te slecht ijs. Meer naar het noorden is de dooi van kortere duur en ligt er vaak erg goed ijs op de geveegde banen.

Op dit ogenblik is het in midden-Zweden weer wat kouder, zodat het ijs zich kan herstellen. Vanaf vrijdag gaat het kwik in de omgeving van de bekende schaatsplek Falun weer omhoog, richting het vriespunt. Die regio krijgt dan kwakkelweer, met een temperatuur rond de 0°C. Een stuk meer naar het noorden, in Luleå, blijft de temperatuur de komende 10 dagen onder nul. De talrijke Nederlandse marathonschaatsers die op het eind van deze maand naar Luleå afzakken, hoeven zich dus geen zorgen te maken.

Weten die Vlamingen iets af van schaatsen?

De voorbije weken kreeg mijn IJsverwachting er opvallend veel nieuwe volgers bij uit Nederland. Dank daarvoor. Voor hen is het misschien interessant om te lezen hoe het schaatsen leeft in Vlaanderen. Daarom deze kleine bijdrage.

Ondergelopen meersen aan de Leie in Deinze, februari 2021.

Laat ik meteen mijn eerste stokpaardje maar bovenhalen. Hoe vaak lezen we niet in de pers dat Vlaanderen geen schaatscultuur heeft? Compleet fout! Vlaanderen heeft wél een schaatscultuur. Dat merk je telkens weer als er natuurijs ligt. Plots haalt de helft van de Vlamingen één of meerdere paren schaatsen uit de kast of van de zolder en gaan ze massaal het ijs op. Dan blijkt telkens weer hoe verslingerd we zijn aan het schaatsen.

Helaas is de Vlaamse schaatser door de natuur wat minder bedeeld dan de Nederlandse. We hebben minder meren, kreken, kanalen en sloten dan in Nederland én we liggen iets zuidelijker, waardoor dat weinige water ook nog eens minder vaak bevriest. Meer dan eens zitten we in Vlaanderen jaloers te kijken naar schaatsers op natuurijs in het noorden van Nederland, terwijl er hier nog niet eens een vliesje ijs op het water ligt.

In het rolschaatsen en later skeeleren is België één van de toplanden in de wereld. Van Annie Lambrechts over Frank Fiers tot Bart Swings, Sandrine Tas en nog zovele anderen: allemaal zijn of waren ze wereldtop. Als je ziet waar hun clubs gevestigd zijn, dan valt er iets op: dat is telkens op plaatsen waar er vroeger veel werd geschaatst. Zo ligt de bekende skeelerpiste van Zandvoorde vlak naast de Keignaert, een kreek waar je perfect op kan schaatsen tijdens koude winters. De skeelerclubs van Evergem, Eeklo en Ertvelde liggen vlakbij de Meetjeslandse kreken. Er zijn ook veel skeeleraars in de buurt van de rivier de Leie. Oude, afgesneden meanders van die Leie zijn ook bekende schaatsplekken tijdens de winter. Kortom: overal waar er vroeger veel werd geschaatst, heb je nu ook skeelerclubs.

Twee van Belgiës bekendste schrijvers hebben elkaar in hun tienerjaren leren kennen tijdens het schaatsen op natuurijs. In 1878 ontmoette de latere Nobelprijswinnaar Literatuur Maurice Maeterlinck die andere bekende schrijver Cyriel Buysse tijdens het schaatsen op de ondergelopen meersen van Drongen, nabij Gent. Ze zouden altijd vrienden blijven. Buysse was een uitstekend schaatser en schreef  er later zelfs een roman over: De roman van den schaatsenrijder. 

Zelf heb ik leren schaatsen toen ik amper 4 jaar oud was. Uiteraard op natuurijs, want een kunstijsbaan in de buurt was er toen niet. Eerst op kunstschaatsjes, daarna op hockeyschaatsen en sinds 1985 op noren. Langebaanschaatsen volg ik op de voet en ik mis geen enkele grote wedstrijd op tv, maar niets kan voor mij tippen aan de oervorm van het schaatsen: marathonschaatsen op natuurijs. Niets kan er op tegen de strijd tegen de natuurelementen. Bittere kou, wind, sneeuw, scheuren,... Het hoort onlosmakelijk bij een wintersport als schaatsen.

Persbelangstelling voor de ijsmeester van de Kraenepoel in Aalter in februari 2018.

Dat dreigt mij bij mijn tweede stokpaardje te brengen: de moderne, overdekte ijsbanen met supersnel ijs hebben gezorgd voor fantastische prestaties en tijden, maar zijn tegelijk ook dodelijk geweest voor de internationale populariteit van het schaatsen. Bekijk de oude beelden van schaatswedstrijden in Oslo en Göteborg, in open stadions. Geen blokjes in de bochten, maar randjes van sneeuw. Vogelpoep op het ijs (nietwaar, Hilbert van der Duim). Sneeuwvegen tijdens de wedstrijd. Schaatsers die moeten beuken tegen de wind in. Ik geef toe: niet altijd gelijke omstandigheden. Maar wel met tienduizenden mensen op de tribunes. Iets waar het supersnelle, maar o zo steriele langebaanschaatsen van vandaag alleen maar kan van dromen. 

Het zet ook een rem op de internationale ontwikkeling van de sport. Heb je geen peperdure overdekte ijsbaan? Dan kan je het wel schudden. Geen grote toernooien die je nog mag organiseren, geen schaatsers in je land die kunnen wennen aan supersonisch snel ijs en die daardoor altijd met een achterstand aan de start komen. Kijk maar naar de teloorgang van het Zweedse langebaanschaatsen de voorbije decennia. Gelukkig is daar dan plots Nils Van der Poel, de Zweed die lekker zijn zin doet, zijn voeten veegt aan het steriele schaatsen en daar ook nog eens prachtige resultaten mee haalt op de lange afstanden. Zou het jullie verwonderen als hij de winnaar wordt van de volgende Elfstedentocht?

Hogedrukgebied op de foute plek

 Als het hier een tijdje stil is, is dat meestal geen goed teken voor wie zit te wachten op natuurijs. Ook nu is dat het geval. Ons weer wordt bepaald door een hogedrukgebied, maar wel eentje dat op de totaal verkeerde plaats is terecht gekomen en vaak is dat een horrorscenario voor natuurijsliefhebbers in de Lage Landen. Het is een situatie die lang kan blijven aanhouden. 

De analysekaart van de voorbije nacht (bron kaart: ecmwf via wetterzentrale.de)

De kern van het hogedrukgebied ligt ten zuidwesten van Ierland, met een uitgebouwde wig naar Centraal-Europa. De wigas ligt dus ten zuiden van onze omgeving, en dat is een foute boel. We krijgen dan wel rustig hogedrukweer, maar met een zwakke westelijke tot noordwestelijke stroming, die zachte zeelucht laat binnensijpelen in de onderste lagen. Het kan dan wel eens een graadje vriezen 's nachts, maar er hangt vaak ook lage bewolking en mist. Overdag ligt de temperatuur enkele graden boven nul. Op mistige dagen kan het kwik ook overdag wel eens rond het vriespunt blijven hangen, maar veel levert dat niet op qua ijsvorming.

De komende week hoeven we geen verandering te maken. De hogedrukkern verplaatst zich soms wat, maar blijft steevast op een foute plek liggen. Er komt dus de eerstkomende 7 dagen weinig verandering in het weerbeeld: rustig maar vaak grijs met minima rond of iets boven het vriespunt en maxima rond een graad of 5. Natuurijs van betekenis zit er voorlopig niet in.

Minder extreem zacht, later wat winterse buien

Dat het voorbije jaareinde en Nieuwjaarsdag zowel in Nederland als in België de warmste waren sinds het begin van de officiële waarnemingen, daar kijken we helaas al lang niet meer van op. Op de westelijke flank van een hogedrukgebied met centrum boven de Alpen, werd in een sterke zuidelijke stroming subtropische lucht vanuit Noord-Afrika naar de Lage Landen getransporteerd.

Bron: UK Metoffice.

Ondertussen is het iets minder zacht geworden. De aangevoerde lucht komt niet langer vanuit Noord-Afrika, maar vanover de Atlantische Oceaan, uit het gebied net ten noorden van de Azoren. We spreken dan van gematigde lucht, nog altijd goed voor maxima rond 12°C. 

Vanaf dinsdag 4 januari bepaalt een lagedrukgebied voor de Noorse kust ons weerbeeld. De subtropische luchtmassa's in onze omgeving maken dan plaats voor polaire. Secundaire kerntjes nabij Ierland en Bretagne maken de verwachting ietwat onzeker. Vooral dinsdag valt er daarbij heel wat neerslag, bij maxima in de omgeving van Gent rond een graad of 8. In de Hoge Venen kan de regen 's avonds overgaan in sneeuw. 

Bron kaart: ecmwf via wetterzentrale.de

Woensdag 5 januari staat er een sterke noordwestelijke stroming in onze omgeving (zie kaart hierboven). In de onstabiele luchtmassa ontstaan er buien, die een winters karakter kunnen krijgen. Mogelijk valt er daarbij ook wat natte sneeuw in het laagland. De maxima liggen rond 6°C, dus een lang leven is een eventueel sneeuwdekje niet beschoren. Zelfs de kans op lichte vorst tijdens de nachten is klein. Het wordt dus wel gevoelig minder zacht dan de de voorbije dagen gewoon waren, maar echt winters kun je dit bezwaarlijk noemen.

Ook de dagen daarna blijft een westcirculatie de lakens uitdelen, met wisselvallig en vrij zacht weer. De hoofdberekening van het Europese weermodel laat begin volgende week een hogedrukkern zien ten noorden van onze omgeving. Daardoor zou het kouder kunnen worden, maar dat is nog lang niet zeker. Zolang er in het gebied tussen Groenland en Newfoundland ijskoude luchtmassa's de oceaan op blijven stromen, krijgt de westcirculatie brandstof en verloopt de opbouw van hoge luchtdruk op een voor ons gunstige plaats erg problematisch.

Voorlopig is er dus geen spraken van natuurijs in de Lage Landen, laat staan schaatsijs.

In het overgrote deel van Scandinavië blijft het koud en zijn er goede schaatsmogelijkheden, al kan sneeuwval nu en dan wel een spelbreker zijn.