dinsdag 30 oktober 2012

Kan een "Sandy" ook hier toeslaan?

Kan een storm als Sandy ook toeslaan bij ons? Het antwoord is dubbel. Een storm met dezelfde ontstaansgeschiedenis? Nee. Een storm met dezelfde omvang, kracht en desastreuze gevolgen? Ja, dat wel.

Sandy was een erg merkwaardige stormdepressie. Ze ontstond als een tropische depressie, die uitgroeide tot een orkaan. Toen Sandy naar de VS trok, kreeg ze meer en meer trekjes van een klassieke extra-tropische storm. Zeg maar: van een stormdepressie zoals wij die ook kennen.Toen ze uiteindelijk aan land ging, beschouwde de Amerikaanse weerdienst NOAA haar daarom niet meer als een tropisch systeem. Voor een uitstekende technische bespreking verwijs ik graag naar deze blogpost van collega Karim Hamid.


Deze middag (onze tijd) lag de kern van Sandy boven het noordoosten van de VS, niet langer als een orkaan maar als een klassieke stormdepressie.

Hoe tegenstrijdig het ook klink: een orkaan kan je doorgaans beschouwen als een eerder kleinschalig weerkundig fenomeen. Het overgrote deel van de orkanen zijn qua oppervlakte veel kleiner dan een klassieke West-Europese storm. Uiteraard kunnen ze wel vernietigend toeslaan. De indeling van orkanen in sterkte (van klasse 1 tot klasse 5) gebeurt op basis van de hoogste gemiddelde windsnelheid die ergens in het windveld wordt opgemeten. De grootte van het windveld doet er daarbij niet toe.

Uitzonderlijke omvang
Op basis van de gemiddelde windsnelheid, hoger dan 120 km/u maar niet hoger dan 154 km/u, was Sandy officieel "maar" een orkaan van categorie 1, de laagste categorie. De omvang van Sandy was wel uitzonderlijk. Tot op 780 kilometer van de kern werd een stormwind waargenomen (1). Sandy was daarmee dubbel zo groot als de gemiddelde orkaan. Ook het windveld was dus veel groter dan bij een "gewone" orkaan.
Dat grote windveld zorgde ervoor dat een massale hoeveelheid oceaanwater werd opgestuwd in de richting van de oostkust van de VS, vooral in het zuidoostelijke quadrant van de storm. In combinatie met springtij zorgde dat voor een vloedgolf die grote delen van New York en ander kustplaatsen overspoelde. Bij orkanen gebeurt het trouwens wel vaker dat de indrukwekkende hoeveelheden regen en vloedgolven meer schade en slachtoffers veroorzaken dan de wind zelf.

Extreme storm bij ons
Vergelijken we dat nu eens met zeer zware stormen bij ons. Stormen met de omvang van Sandy zijn ook hier perfect mogelijk. Het stormveld kan zelfs nog groter zijn. Ook boven onze Noordzee kan de gemiddelde wind boven de 120 km/u liggen. We spreken dan van een storm met orkaankracht, 12 Beaufort. Als de stormwind daarbij lang vanuit noordwestelijke richting blaast, wordt ook bij ons een grote hoeveelheid zeewater worden opgestuwd in de richting van de kust. In combinatie met springtij kunnen ook hier de gevolgen desastreus zijn. Denk maar aan de watersnoodramp van 1 februari 1953. Ook toen kwamen een aantal factoren ongelukkigerwijs samen, met een noodlottige afloop. Toch kunnen we nog niet spreken van een worst case scenario. De storm van 1953 was nog niet eens zo zwaar: 11 Bft op ons deel van de Noordzee en 9 Bft in Oostende (2). We hebben ooit al zwaardere stormen meegemaakt, maar die vielen toen gelukkig niet samen met springtij of verplaatsten zich te snel, waardoor het water niet al te lang kon opstuwen.
Er is dus een nog grotere opstuw dan in 1953 mogelijk, als alle ongunstige factoren samenkomen. Dat bedoelen we met de "duizendjarige storm": een extreme storm waarop we onze kust aan het voorbereiden zijn, zodat we die zo goed mogelijk kunnen doorstaan (3).
Hoewel ze op een andere manier ontstaan, kunnen vergelijkbare stormen als Sandy ook bij ons toeslaan. We kunnen dus maar beter goed voorbereid zijn.


(1) bron: Nasa
(2) bron: artikel D. Dehenauw (pdf)
(3) lees hier meer over het Kustveiligheidsplan van de Afdeling Kust


De archiefkaart van 1 februari 1953, met de desastreuze stormdepressie voor de Benelux.

zondag 28 oktober 2012

Herfstvakantie doet naam eer aan

Ook de voorbije nacht dook het kwik in Drongen zoals verwacht weer onder het vriespunt. Het oosten van Nederland kende een opvallend koude nacht. In Twente kwam het met -6,4°C zelfs tot matige vorst. Dat was bij ons in de Kempen niet het geval. In Kleine Brogel bleef het met -4°C bij lichte vorst. Lichte vorst in oktober is in Vlaanderen allesbehalve uitzonderlijk en moeten we niet interpreteren als een voorbode voor een vroege winter. Dat blijkt ook de komende week: er staat geen winter-, maar wel onvervalst herfstweer op het programma.

We nemen er eerst even de analysekaart van de Britse weerdienst van deze ochtend bij:


De UKMO-analyse van 28/10/12 06utc (klik op de kaart om ze te vergroten)


We zien boven het oosten van ons land en Nederland de zwakke hogedrukwig die ervoor zorgde dat de atmosfeer boven ons tot rust kon komen, waardoor het onder een heldere hemel optimaal kon afkoelen. Voor de kust ligt een buienlijn, veroorzaakt door het grote contrast tussen het warme zeewater (14°C) en de koude bovenluchten (-5°C op 1500 meter en -35°C op 5000 meter). Die buien dreven een eindje het binnenland in, tot ongeveer de grensstreek tussen de provincies Oost- en West-Vlaanderen. Daardoor bleef het kwik in West-Vlaanderen op de meeste plaatsen licht positief.

Het hogedrukgebied dat de voorbije dagen zorgde voor de aanvoer van beduidend koudere lucht, trekt zich terug boven het gebied tussen IJsland en Groenland en verliest zijn greep op ons weerbeeld. Ten noorden van Schotland diept zich een depressie uit en die gaat de volgende dagen ons weer bepalen. Het warmfront ligt op deze kaart nog boven Engeland, maar bereikt vanavond al onze kust. Morgen bevinden we ons in de warme sector: het gebied tussen het warmfront en het koufront, waarin het vaak grijs en miezerig is.
Het lagedrukgebied met centrum zowat boven Nice, zorgt voor een stormachtige mistral-wind in de Rhônevallei en flink wat sneeuw boven de Alpen, maar heeft voorts weinig of geen invloed op het weer in onze omgeving.

Warm- en koufront brengen regen
Zoals gezegd is vooral het lagedrukgebied boven Schotland voor ons van belang. De kern van deze depressie trekt de volgende dagen naar Scandinavië en wij moeten afrekenen met het frontale systeem: komende nacht het warmfront, morgenavond het koufront. Er kan bijhoorlijk wat regen vallen: eerst onder de vorm van aanhoudende neerslag, daarna uit soms felle buien. Vooral boven zee kunnen die gepaard gaan met onweer.
Dinsdagnamiddag en woensdag profiteren we opnieuw van een zwakke hogedrukwig en blijft het grotendeels droog. Daarna wordt het opnieuw interessant. We halen er nu de verwachtingskaart van woensdag bij:

De UKMO-verwachtingskaart voor de termijn +84 uur (woensdag) 

Woensdag zien we een nieuwe en indrukwekkende Schotse depressie opdoemen. De kern diept zich uit tot 970 hPa en aan de westelijke flank stroomt koude polaire lucht over de Atlantische Oceaan uit, tot diep naar het zuiden, ongeveer op de hoogte van het noorden van Spanje. Bij ons waait de wind krachtig uit het zuiden, maar omdat de aangevoerde lucht van oorsprong uit de poolstreken komt, wordt het door die zuidenwind niet echt zacht. Het zeewater heeft de lucht in zijn lange tocht over de oceaan een beetje kunnen opwarmen. In vaktermen spreken we dan over "getransformeerde maritiem polaire lucht".
Ook donderdag waait de wind nog krachtig uit het zuiden, op vrijdag kan er op zee zelfs een stormachtige wind komen te staan uit zuid tot zuidwest. Het wordt donderdag en vrijdag ook een stuk wisselvalliger, met geregeld regen of buien. In de temperatuur zien we van maandag tot en met vrijdag weinig verandering: de maxima liggen in de omgeving van Gent meestal rond 9 à 10°C, de minima rond 5°C.

We mogen ons dus opmaken voor een herfstvakantie die haar naam alle eer aan doet. In België dan toch. In Nederland krijgen ze alleen de herfst, de vakantie hebben ze daar al gehad.

zaterdag 27 oktober 2012

Eerste vorstnacht van 2012-'13

De eerste vorstnacht van het nieuwe winterhalfjaar is een feit. De voorbije nacht daalde het kwik in Drongen tot -1,4°C. Ook de komende nacht zal het op veel plaatsen nog licht vriezen. In de Ardennen is matige vorst mogelijk.
In de Hoge Venen zijn de eerste centimetertjes sneeuw gevallen. Het weerstation van Mont Rigi (670 meter boven zeeniveau) ligt er momenteel licht "aangesuikerd" bij.
Na maandag lijken we over te schakelen op echt herfstweer. Morgen volgt een uitgebreidere bespreking van de weerkaarten.


zondag 21 oktober 2012

Guurder herfstweer op komst

De lucht hoog boven onze hoofden is op dit ogenblik erg zacht: rond +13°C op 1500 meter hoogte. Dat is erg veel voor deze tijd van het jaar en het maakt in theorie maxima van 20°C en meer mogelijk. Daar is wel één voorwaarde voor nodig: de zon moet voldoende schijnen. Door een slepende storing die nu al dagenlang boven het westen van ons land en de Noordzee ligt, is het jammer genoeg erg grijs gebleven. Geen extra opwarming met andere woorden, en dus bleven de maxima in het Gentse vandaag zondag ook steken bij de temperatuur van de aangevoerde luchtmassa, zo'n 13°C dus. In combinatie met de vochtige lucht (98% relatieve luchtvochtigheid), de mist, de lage bewolking en de lichte regen nu en dan, zorgde dat voor een weertype dat ik nogal treffend hoorde omschrijven als: "schimmelweer".

De analysekaart van deze ochtend, met het slepende front boven onze omgeving.

Het ziet er naar uit dat we dit relatief zachte, maar sombere weer de volgende dagen zullen omruilen voor een totaal ander weertype. Boven Scandinavië ontwikkelt zich op dit ogenblik een hogedrukgebied. De zuidelijke stroming van de voorbije dagen maakt eerst plaats voor een oostelijke stroming. Er stroomt daardoor drogere, continentale lucht naar onze omgeving. De slepende storing wordt eindelijk weggeduwd, terug naar het westen. De bewolking verdwijnt morgen en maakt plaats voor de zon, ook in het westen van het land. De zachte lucht is nog niet meteen verdwenen, zodat de maxima morgen kunnen oplopen tot 21°C of meer.

De verwachtingskaart voor dinsdag (Europees model): boven het zuiden van Scandinavië ligt een hogedrukgebied.

Ook dinsdag is het nog vrij zonnig en zacht, met maxima rond 19°C.Vanaf woensdag verplaatst het hogedrukgebied zich van Scandinavië naar de Atlantische Oceaan. De wind krimpt bij ons verder van de oostelijke naar de noordelijke sector. Er verschijnen weer meer wolken en de lucht op grotere hoogte begint af te koelen, tot 10°C op 1500 meter hoogte. Dat merken we aan de maxima: die komen woensdag niet veel hoger meer dan 15 à 16°C. Het blijft woensdag waarschijnlijk wel nog droog.

Eerste Ardense sneeuw?
Donderdag vinden we de kern van het hogedrukgebied terug boven IJsland. Scandinavië is dan in de greep van lagedrukgebieden die koude lucht van boven de Noordpool aanvoeren. In het noorden van Noorwegen, Zweden en Finland is het donderdag ronduit winters, met geregeld sneeuwval, overdag temperaturen grofweg tussen -5 en -10°C en 's nachts rond -15°C. Die koude lucht dringt uiteraard nog niet door tot bij ons, maar ook hier doet het kwik onder invloed van de noordelijke stroming toch een stap terug. Donderdag halen we nog maxima rond 12°C, vrijdag rond 10°C. Ook de nachten worden beduidend kouder dan nu. De minima liggen vrijdag rond 5°C, zaterdag rond 3°C. De kans op vorst aan de grond is vrij groot. De noordoostelijke wind trekt aan en er kunnen een aantal buien vallen. Het wordt met andere woorden vrij guur herfstweer. Dat zou ook het hele komende weekend nog het geval zijn, maar dat moeten we uiteraard nog even afwachten.

Het ziet er naar uit dat in de hoge Ardennen het kwik vanaf vrijdag amper nog boven het vriespunt geraakt. Dat betekent dat daar dan de eerste sneeuwbuien van het nieuwe winterhalfjaar kunnen vallen.

De verwachtingskaart voor vrijdag (Europees model): er ontstaat een noordelijke stroming. In Scandinavië valt de winter in en ook in de Ardennen kan de eerste sneeuw vallen.

zondag 14 oktober 2012

Schaatsers rijden weer marathons

Op de Jaap Eden-baan in Amsterdam zijn gisteravond de eerste marathons van de KPN Marathoncup van het nieuwe seizoen geschaatst. Op kunstijs, uiteraard. Bij de heren stonden er geen Belgen aan de start, noch bij de Topdivisie noch bij de Eerste Divisie. Bij de dames bonden wel twee landgenoten de ijzers onder. Nele Armée uit Rijkevorsel maakte deel uit van de kopgroep die de rest van het peloton op een ronde reed en kwam uiteindelijk als 16de over de streep. Hilde Govaerts uit Zemst werd 36ste van de 76 gestarte deelnemers. Winnares Irene Schouten legde de 70 ronden af met een gemiddelde snelheid van 40,8 km/u.

Geen Bart Swings of andere Belgen dus aan de start bij de heren. Een aantal van onze toppers bereiden zich voor op het nieuwe seizoen op de ijsbaan in Inzell. Eén van hen is Maarten Swings, de broer van Bart. Hij reed bij een wedstrijd in Inzell meteen een persoonlijk record op de 5 kilometer (6'44").

Volgende week staat de KPN-marathon van Utrecht op het programma.

De volledige uitslagen van Amsterdam: klik hier.

zondag 7 oktober 2012

Koude nacht achter de rug

Temperatuurgrafiek Drongen
Voor het eerst sind mei is het kwik in Drongen weer eens onder de 5°C gedaald. Onder een heldere sterrenhemel wees de thermometer rond 5 uur deze ochtend op anderhalve meter hoogte +2,7°C aan. Voor begin oktober is dat vrij koud. Op een aantal plaatsen in Vlaanderen zal het ongetwijfeld aan de grond gevroren hebben, maar in Drongen was dat niet het geval. Het gras was deze ochtend flink bedauwd, maar niet berijmd.

In een heldere en windstille nacht is het aan de grond vaak 4 tot 5 graden kouder dan in de thermometerhut op anderhalve meter hoogte. Vorige nacht was dat dus niet het geval. Daarvoor was de lucht nog te vochtig. De afkoelende lucht raakte snel verzadigd en de waterdamp condenseerde op de bodem tot dauw. Bij dat proces komt er warmte vrij en daardoor kon het aan de grond niet afkoelen tot aan het vriespunt.

Ondanks de vochtige lucht ontstond er weinig of geen stralingsmist. Daarvoor stond er te weinig wind. Voor de vorming van mist is een minimum aan wind nodig, maar de vorige nacht was het in Oost-Vlaanderen windstil. Een klein beetje wind zorgt er voor dat de onderste koude luchtlagen wat door elkaar worden gemengd zodat één laag(je) ontstaat met verzadigde lucht. Die laag kan zowel 1 meter als enkele honderden meters dik zijn. In de verzadigde luchtlaag ontstaan dan kleine waterdruppeltjes, die mistbanken of mistvelden vormen. Als er totaal geen wind staat, zakt de koudste lucht tot op de grond, vormt alleen daar een flinterdun verzadigd laagje en zet alle waterdruppeltjes af op de bodem. Als het koud genoeg is, zijn dat geen druppeltjes maar ijskristallen. Op die manier ontstaat ruige rijp.

Als er te veel wind staat, ontstaat er ook geen stralingsmist. Dan mengen de onderste koude lagen aan de grond zich met warmere lagen op grotere hoogte en raakt de lucht aan de grond bijgevolg niet verzadigd. Mist blijft dan ook vaak één van de moeilijkste factoren om correct in te schatten.

Vlak aan zee was het vorige nacht trouwens veel zachter. In Zeebrugge raakte het kwik niet onder de 11°C. Het relatief warme zeewater en wat meer lage bewolking waren daar de oorzaak van.

Ook morgen-, woensdag- en misschien donderdagochtend kan het kwik in Oost-Vlaanderen tot rond of onder de 5°C dalen. Van nachtvorst is voorlopig nog geen sprake. De maxima zijn normaal voor de tijd van het jaar en liggen rond 15°C. Behalve op woensdag is het vaak erg wisselvallig. Wind staat er de komende dagen nauwelijks, want we bevinden ons meestal in een zadelgebied of onder een mobiele hogedrukkern.