Licht winters tintje door stralingskou en inversie

Op een paar lichte nachtvorstjes door uitstraling na, maakt de echte winter nog altijd geen aanstalten om naar de Lage Landen af te zakken. Daarom ben ik hem de vorige dagen zelf maar gaan opzoeken in het hoge noorden. Ook daar liet hij zich niet meteen van zijn koudste kant zien, maar er lag gelukkig voldoende ijs om een paar mooie schaatstochten te kunnen maken. Een wat uitgebreider verslag daarvan volgt later nog wel.

In Zweden kon ik vorige week wél de schaatsen onderbinden (of beter gezegd: onderklikken).

De komende dagen staan in het teken van hoge luchtdruk, waardoor het weer in onze omgeving toch een licht winters tintje kan krijgen. Vandaag zondag zien we een stevige hogedrukkern (1040 hPa) boven Duitsland en Tsjechië, met een uitloper naar onze regio. Dat zorgde deze ochtend in Drongen voor lichte vorst (-2,6°C) door uitstraling. Onder een winterzonnetje loopt het kwik vanmiddag op tot 5°C. Door de vrij heldere hemel en de lage luchtvochtigheid is het niet uitgesloten dat er hier en daar wat rijp of ijs overleeft in de schaduw.

Vanavond en vannacht blijft het Tsjechische hogedrukgebied ons weer bepalen. Onder een vrijwel heldere hemel koelt het in de regio Gent af tot 0 of lokaal -1°C.

Morgen zakt de hogedrukkern weg naar de Balkan, maar ze blijft wel nog ons weer gunstig bepalen. Morgen wordt een zonnige dag, bij maxima rond 6°C.

Dinsdag trekt een opvullende depressiekern vlak ten zuiden van onze omgeving naar het oosten. De kerndruk van deze depressie is 1025 hPa, een waarde die je eerder associeert met hoge luchtdruk. Het verpieterende frontale systeem van deze kern is nauwelijks nog actief, maar zorgt wel voor wat meer bewolking. 's Ochtends is het nog helder genoeg om het een graadje te laten vriezen, overdag stijgt de temperatuur tot 6°C. Er staat een zwakke wind uit de oostelijke sector.

Ook op Nieuwjaar blijft hoge luchtdruk boven Europa ons weer bepalen. (kaart: UK MetOffice)

De overgang van 2019 naar 2020 verloopt licht bewolkt en droog, bij een temperatuur die rond middernacht iets boven het vriespunt ligt. Op nieuwjaarsochtend liggen de minima rond -3 à -4°C. Er hangt meer lage bewolking dan eerst voorzien, waardoor de minima boven het vriespunt blijven. Er staat nauwelijks wind. Nevel en mist kunnen hardnekkig zijn. De maxima liggen rond 5°C. Veroorzaker van dit rustige weer is opnieuw een hogedrukgebied, met kern (1036 hPa) boven het noorden van Duitsland.

Donderdag 2 januari zien we opnieuw hoe de hogedrukkern wegzakt richting Balkan, maar dicht genoeg in onze buurt blijft om frontale systemen op afstand te houden. Er kan dan wel wat meer bewolking hangen dan op nieuwjaarsdag. 's Ochtends ligt het kwik rond het vriespunt, overdag rond 4°C. In de nacht van donderdag op vrijdag blijft het kwik verder stijgen, omdat we dan tijdelijk in een westelijke stroming terecht komen.

Verdere vooruitzichten

Op zaterdag 4 januari komen we tijdelijk onder de invloed van een diepe depressie boven Scandinavië. De stroming wordt al even tijdelijk noordwestelijk. Zondag zou er dan een hogedrukgebied postvatten boven onze omgeving. De dagen daarna schuift deze kern verder door naar het oosten. Dan hangt het er van af waar de wigas precies terecht komt. Blijft deze as ten noorden van ons land, dan kan het licht winters worden, met meestal lichte vorst (0 tot -5°C) tijdens de nachten en (door een inversie met mist in de onderste luchtlagen) maxima rond of iets boven het vriespunt.
Komt de wigas ten zuiden van ons te liggen, dan sijpelt er zachte zeelucht binnen, met minima boven het vriespunt en maxima die tot 10°C kunnen oplopen. Beide scenario's maken voorlopig evenveel kans.

Als het koudste scenario werkelijkheid zou worden, met minima rond -5°C en maxima rond het vriespunt, dan kan er zich wat natuurijs vormen. Voor schaatsijs zal de winter toch nog uit een ander vaatje moeten tappen.

De ensemble-verwachting voor de temperatuur in de omgeving van Gent.

Subtropische luchtmassa fnuikt voorlopig schaatsdromen

Soms is het bepaald geen pretje om bijdrages te schrijven voor een blog met de titel IJsverwachting. Ook deze eerste maand van de winter 2019-2020 verloopt alweer zonder een schijntje kans op schaatsijs in de Lage Landen. We zijn in een subtropische luchtmassa terecht gekomen met maxima en minima die soms tot meer dan 10 graden boven de norm liggen. Veel beterschap is er nog niet meteen in zicht.

De oorzaak van het uitermate zachter weer moeten we zoeken in een trog ten westen van onze omgeving en hoge luchtdruk die zich uitstrekt van Noord-Afrika tot het zuiden van Rusland. Tussen deze twee systemen stroomt lucht uit de Sahara rechtstreeks naar onze omgeving. De komende dagen verovert deze luchtmassa zelfs het grootste deel van Scandinavië en ook in Moskou en ruime omgeving is het uitzonderlijk warm voor de tijd van het jaar. Koud winterweer is met andere woorden bijna nergens te bekennen.

Een mobiele wig zorgt morgen woensdag tijdelijk voor rustig en wat minder zacht weer, maar donderdag komt de zuidelijke stroming alweer volop op gang. Storingen doen daarbij onze omgeving aan, zodat er geregeld regen valt.

Tot en met het weekend komt er in deze situatie nauwelijks verandering en ook de kerstdagen lijken uitermate zacht te gaan verlopen, met maxima rond of boven 10°C. De kans op wat vorst tijdens de nachten is verwaarloosbaar klein.

Situatie in Zweden

Zoals gezegd verovert de zachte lucht ook het grootste deel van Scandinavië. Het zuiden van Zweden blijft de komende 10 dagen net als de Lage Landen ijsloos. Ten noorden van de lijn Oslo-Karlstad-Stockholm ligt er hier en daar ijs waarop geschaatst kan worden (alleen onder leiding van een ervaren gids!). Na een vrij koude woensdag en donderdag stijgt het kwik er tot iets boven het vriespunt, ononderbroken voor een dag of vijf.


Het zuiden van Norrland (Östersund bijvoorbeeld) heeft vandaag en morgen strenge vorst, donderdag nog matige vorst en daar na ook temperaturen rond het vriespunt. Daar blijft het ook tot en met donderdag droog, vanaf vrijdag is er elke dag kans op wat sneeuw, natte sneeuw of regen.

Geen paniek voor wie tijdens de kerstdagen naar Zweeds Lapland afreist. Daar blijft de vorst aanhouden, met nu en dan verse sneeuw.

Hopelijk heb ik bij mijn volgende bijdrage beter nieuws te melden voor de schaatsfanaten.

Na de westcirculatie mogelijk subtropische lucht op komst

De verwachtingen voor de komende tien dagen gaan, voor wie op natuurijs zit te wachten, helaas van kwaad naar erger. Tot en met het weekend blijft de westcirculatie aanhouden. Daarna geeft een Europees hogedrukgebied meer en meer tegengas, waardoor de wind naar de zuidelijke sector draait en subtropische luchtmassa's tot ver naar het noorden opstuwt. Zelfs grote delen van Scandinavië dreigen in de veel te zachte lucht terecht te komen. 

In grote deel van Scandinavië is het vandaag zonnig en koud, maar daar komt binnenkort ook verandering in. (foto: webcam Södra Berget, Sundsvall)

Tussen al het depressiegeweld door zorgde een mobiele wig vandaag voor een rustige en vrij koude ochtend. In Drongen zakte de temperatuur tot -0,1°C. Het is maar een erg tijdelijke situatie. Vanavond bereikt alweer een warmfront onze omgeving. Het is verbonden aan een erg diepe depressiekern (kerndruk 9449 hPa) nabij IJsland. Dit eiland krijgt komende nacht trouwens een fameuze noorderstorm te verwerken.

We komen vanavond dus in een warme sector terecht. Dat betekent dat de temperatuur vanavond en het eerste deel van de nacht gewoon blijft stijgen, tot rond 7°C. Dat duurt tot het koufront in het tweede deel van de nacht over onze regio trekt. Het actiefste deel van het koufront wordt in de regio Gent verwacht tussen 3 en 4 uur vannacht.

Achter het koufront wijken de isobaren morgen woensdag eventjes uiteen. De wind neemt dus wat in kracht af. De voormiddag verloopt wisselend bewolkt en droog, na de middag vergroot de kans op een bui. De maxima liggen rond 8°C. Er zit dus weinig beweging in de temperatuur.

Donderdag zien we vanuit het zuidwesten alweer een nieuw frontaal systeem naderen. De dag begint nog zonnig, maar al snel neemt de bewolking toe en na de middag kan er al wat regen vallen. De maxima liggen rond 6°C. In de nacht van donderdag op vrijdag volgt er meer regen; hoeveelheden tussen 5 en 10 mm zijn mogelijk in de omgeving van Gent.

Volgens het Britse weermodel trekt er vrijdag een depressiekern over Nederland. (bron kaart: UK MetOffice)

Vrijdag trekt er een depressiekern vlak ten noorden van onze regio, wellicht over Nederland. Dat maakt vooral de windverwachting nog onzeker. In de kern is het vrijwel windstil, vlak ten zuiden ervan staat een stevig windveld. Het Europese weermodel gaat voorlopig uit van een pittige 5 Bft uit W voor de regio Gent. Die westenwind voert maritiem polaire lucht aan, waardoor de maxima blijven steken op een graad of 6. We krijgen ook weer heel wat neerslag te verwerken uit het actieve frontale systeem van deze depressie.

Ook zaterdag blijft de westelijke stroming nog aanhouden, met licht wisselvallig weer en maxima rond 7 à 8°C. Er staat nog altijd veel wind, met in de regio Gent 4 à 4 Bft uit WZW.

Verdere vooruitzichten

Tijdens het weekend en het begin van volgende week komen de depressiekernen geleidelijk wat noordelijker te liggen. Als we kijken naar het ensemblegemiddelde van ECMWF, zien we in de tweede helft van volgende week de luchtdruk boven het zuiden en zuidoosten van Europa stijgen. Wij zouden dan op de westelijke flank van deze anticycloon komen te liggen. De wind draait naar het zuiden en voert subtropische luchtmassa's uit de regio van de Middelandse Zee naar onze omgeving aan. Het wordt wat minder wisselvallig en de maxima klimmen tot boven de +10°C. De kans op vorst tijdens de nachten is verwaarloosbaar klein. Hooguit is tijdens een heldere en windstille nacht wat lichte vorst of grondvorst mogelijk.

Volgens het Europese weermodel worden op het einde van de 10-daagse verwachtingsperiode erg zachte subtropische luchtmassa's tot ver naar het noorden getransporteerd. De winter is dan wel heel erg ver weg. (bron kaart: ensemblegemiddelde ECMWF via Wetterzentrale.de)

Toestand in Zweden

Vandaag dinsdag wordt in grote delen van Scandinavië voorlopig de laatste echt koude dag. In het grootste deel van Zweden is het vandaag flink aan het vriezen. Alleen in het uiterste zuiden, zeg maar ten zuiden van Helsingborg, is het kwik licht positief.

Het koudst was het deze ochtend in Lapland en Västerbotten. (bron: SMHI.se)

Vanaf morgen wordt het tot ver in het noorden een stuk zachter. In de omgeving van Umeå schommelt het kwik van morgen tot en met zondag 15 december rond het vriespunt. Morgen valt daar ook een pak (natte) sneeuw. Ook volgend weekend valt in die omgeving sneeuw of natte sneeuw.

In de regio Kiruna (Lapland) stijgt het kwik de komende dagen tot rond -3°C en wordt er geen dooiweer verwacht. Het is daar natuurlijk wel vrijwel permanent donker.

Midden-Zweden (Sundsvall, Östersund) krijgt vanaf morgen tot en met zondag te maken met licht dooiweer. Het heeft daar de voorbije dagen wel stevig gevroren, maar er is ook vrij veel sneeuw gevallen. Schaatsmogelijkheden zullen er wel zijn, maar de locaties met goed schaatsijs zullen allicht moeilijk te vinden zijn.

De regio's Dalarna (met onder meer Falun) en Värmland krijgen eveneens licht dooiweer voorgeschoteld, allicht tot en met dinsdag 17 december. Morgen valt er regen, komend weekend regen of natte sneeuw.

Alle regio's ten zuiden van de lijn Stockholm-Örebro krijgen de komende tien dagen  erg zacht winterweer voorgeschoteld, met hooguit eens een graadje vorst tijdens de nacht. Er is dus geen sprake van dat er in deze regio de eerste twee weken geschaatst kan worden.

De ensemble-verwachting voor de temperatuur in het midden van Zweden (regio Torpshammar)

Hardnekkige westcirculatie zorgt voor veel wind

Voor de kerstvakantie hoeven we in de Lage Landen geen natuurijs te verwachten. Daar laten de weerkaarten niet de minste onduidelijkheid over bestaan. Nadat we de voorbije week mochten proeven van vrij koud hogedrukweer met wat lichte vorst tijdens de nachten, krijgen we de komende week een onvervalste westcirculatie voorgeschoteld. Regen en wind zijn daarin de voornaamste hoofdrolspelers. De temperatuur is normaal tot iets te hoog voor de tijd van het jaar.

Vandaag staat er een strakke westlijke sgtroming, die zachtte lucht tot ver in Rusland blaast. (bron kaart: ecmwf via wetterzentrale.de)

Vandaag vrijdag bevinden we ons al in een strakke westelijke stroming, waarin in onze omgeving een warmfront meetrekt. Het hogedrukgebied van de voorbije dagen is weggezakt en geeft nu mee vorm aan een langgerekte hogedrukgordel van de Azoren over Spanje, Frankrijk, de Alpen tot de Balkan. Tussen IJsland en Noorwegen ligt een moederdepressie. De wind spant in onze omgeving flink aan. Op het Belgische deel van de Noordzee waait het vandaag hard tot soms stormachtig (7 à 8 Bft) uit het zuidwesten. In de regio van Gent is dat 4 Bft uit ZZW. De maxima liggen rond 7°C. De hele dag wisselen droge periodes en periodes met regen elkaar af.

Vanavond bereikt het koufront onze kust en rond middernacht ook de omgeving van Gent. De wind ruimt naar het westen, neemt een beetje in kracht af maar blijft toch flink doorwaaien. De temperatuur blijft vanavond oplopen tot het koufront overtrekt, tot rond 10°C. Na de doortocht van het koufront wordt het droog en daalt de temperatuur weer wat. Morgenochtend is het 6°C.

Morgen zaterdag profiteren we eventjes van een zwakke wig. Het blijft de hele dag droog, op een erg lokale buitje na. De maxima liggen rond 9°C en de wind waait matig (3 Bft) uit ZW tot ZZW.

De rust is van korte duur. In de nacht van zaterdag op zondag komen we onder de invloed van een erg diepe depressiekern (957 hPa) ten zuiden van IJsland. Een eerste warmfront trekt 's nachts al over ons land en de wind spant opnieuw aan. Op volle zee waait het stormachtig (8 Bft) uit ZZW, boven land vrij krachtig (5 Bft). Zondagochtend trekt een dubbel koufront over onze regio. Daarbij valt er naar verwachting 2 tot 4 mm regen. Na de middag is het in de omgeving van Gent overwegend droog met een paar brede opklaringen, maar het blijft de hele dag vrij krachtig (5 Bft) waaien.

Een diepe stormdepressie ten zuidwesten van IJsland zorgt in de nacht van zondag op maandag ook bij ons voor veel wind. (bron kaart: UK MetOffice)

Zondagavond steekt de wind nog een tandje bij. Op zee komt mogelijk een korte tijd een volle storm te staan (9 Bft) uit ZZW tot ZW. In de omgeving van Gent wordt de wind zondagavond en -nacht krachtig (6 Bft), met rukwinden tot 75 km/u. Aan de kust kunnen de windstoten uithalen tot 100 km/u. Na middernacht valt er opnieuw 2 tot  5 mm regen.

Maandag ligt de kern van de stormdepressie boven Denemarken, waardoor de strakke wind bij ons naar het noordwesten tot noorden draait. We hebben geluk dat we ons niet in een springtijperiode bevinden, want er wordt door deze noordelijke stroming heel wat zeewater naar onze kust opgestuwd. We krijgen maandag naar verwachting een opzet van meer dan 1 meter bovenop het "gewone" hoogwaterpeil, maar omdat we nog uit een doodtijperiode komen, blijft het hoogwater met een verwachtte 530 cm TAW in Oostende onder het peil van stormtij. Ondanks de strakke polaire aanvoer halen we maandag toch maxima rond 8°C. Het water van de Noordzee warmt de luchtmassa gevoelig op.

Dinsdag luwt de wind onder invloed van de volgende mobiele wig. Dinsdagavond zou dan alweer een volgende storing onze omgeving bereiken. Na een wat frissere ochtend met minima rond 2°C, stijgt het kwik in de loop van de dag tot 10°C.

De tweede helft van volgende week verandert er weinig aan het weerbeeld. Een Atlantische moederdepressie in het zeegebied tussen Schotland, IJsland en Noorwegen houdt een strakke westelijke stroming in stand, waarbij regenzones en mobiele wiggen elkaar in onze omgeving afwisselen. Het blijft dus uiterst wisselvallig, met soms veel wind. De maxima liggen meestal tussen 6 en 10°C, de minima rond 5°C. Tijdens een rustige en heldere nacht is wat grondvorst mogelijk, maar meer dan dat zit er niet in.

Het weer in Zweden

Een westcirculatie is slecht nieuws voor wie zit te wachten op natuurijs in de Lage Landen, maar voor schaatsfanaten in Zweden is deze weerkundige situatie minder ongunstig. Vooral het midden en noorden van Scandinavië komen dan vaak aan de noordkant van de depressiekernen te liggen. Daar zijn de bovenluchten uiteraard heel wat kouder. Gebieden die in de kern terecht komen, zien de wind wegvallen en dan kan het vaak erg koud worden. Als de kern dan toch wat noordelijker trekt, voert die vaak koude arctische lucht aan naar het noorden van Scandianvië.


Het zuiden van Scandinavië is een ander paar mouwen. Ook daar voert de westcirculatie vaak zachte zeelucht aan.

De situatie in Zweden voor maandag: een depressiekern ligt ter hoogte van de stad Sundsvall. Ten noorden van de kern zit er koude lucht, in het zuiden van Zweden wordt er zachte zeelucht aangevoerd.

Dat zien we ook de komende 10 dagen. In de omgeving van Kiruna (Zweeds Lapland) blijft het tot en met maandag 16 december ononderbroken vriezen. Nadeel voor schaatsers is dat het daar de komende dagen ook ononderbroken donker blijft.

Iets onder de poolcirkel, in de omgeving van Umeå ligt de temperatuur van vandaag tot en met dinsdag 10 december vrijwel voortdurend tussen -3°C en -15°C. Van woensdag 11 december tot en met maandag 16 december loopt het kwik allicht wat op, met temperaturen meest tussen 0°C en -7°C. Zondag en maandag wordt daar wel een flink pak sneeuw verwacht. Allicht wordt dat het uitgelezen moment om de schaatsbanen definitief uit te zetten.

De omgeving van Falun (Dalarna) komt op de wip te zitten. Vandaag dooit het er. Zondag vriest het er 's ochtends weer flink (mogelijk rond -10°C), maar op een koude dinsdag na volgt er daarna voortdurend kwakkelweer, met een temperatuur die de hele tijd rond het vriespunt blijft hangen.

Ten zuiden van de lijn Falun-Stockholm is er van vorst de komende tien dagen nauwelijks sprake. Vandaag kan de temperatuur in Linköping bijvoorbeeld oplopen tot +9 à +10°C. Dinsdag is het er tijdelijk wat kouder, met lichte vorst, maar daarna ligt de temperatuur vrijwel dag en nacht tussen 0 en +3°C, met heel af en toe eens wat lichte vorst tijdens de nachten.

Is er een verschil tussen rijm en rijp?

Je hoort allebei de termen wel eens voorbijkomen tijdens het weerbericht: rijm en rijp. Is er een verschil tussen beide?

Theoretisch gezien wel. In de weerkunde is rijp de ijsafzetting op voorwerpen door een directe overgang van waterdamp in de lucht naar ijskristallen. De rechtstreekse overgang van een gasvormige naar een vaste toestand heet desublimatie en een synoniem daarvan is rijpen of verrijpen, ook als het gaat om andere stoffen dan water.

We spreken van rijm als de waterdamp in de lucht eerst condenseert tot waterdruppeltjes (dauw) die zich afzetten op voorwerpen en pas daarna bevriezen, als de temperatuur verder daalt.

Daarnaast is er nog een derde variant mogelijk: onderkoelde waterdruppeltjes die zich afzetten op voorwerpen. In dat geval spreekt men van ruige rijp.

In de praktijk worden de begrippen rijm en rijp in de weerberichten en -rapporten vaak door elkaar gebruikt. Niet onterecht, want vaak zie je een combinatie van bevroren waterdruppeltjes en ijskristallen. Voor zover ik weet wordt het begrip rijm trouwens vrijwel uitsluitend in Vlaanderen gebruikt en is dit woord in Nederland vrijwel onbekend in deze betekenis.

Rijp doet zich vooral voor bij helder weer. In de schaduw kan rijp zich overdag lang handhaven, ook aan zee.