Minder koude en vochtigere lucht op komst

De voorbije nachten lagen de minima in de omgeving van Gent rond -4°C. Op beschutte plaatsen ging de ijsvorming verrassend snel. Door de heldere lucht, de lage dauwpunten en de matige wind kon de warmte snel worden afgevoerd en dikte het ijslaagje snel aan. Ook in Nederland was dat het geval en zoals verwacht konden daardoor een aantal "combi"-ijsbanen de deuren openen voor wat schaatsplezier op natuurlijk ijs. Het échte natuurijs is nog volstrekt onbetrouwbaar en dat zal er de komende dagen niet op beteren, want de winterkou zet niet echt door.

Het hogedrukgebied heeft zich verplaatst van het zuiden van Scandinavië naar de noordelijke Atlantische Oceaan. (ECMWF via Windy.com)

(De situatie die ik hieronder schets, geldt voor het westen van Vlaanderen, het weer in de andere regio's van de Lage Landen kan hiervan afwijken)

Het hogedrukgebied dat verantwoordelijk was voor de aanvoer van de vrij koude landlucht, heeft zich ondertussen verplaatst van het zuiden van Scandinavië naar de noordelijke Atlantische Oceaan. De bovenluchten zijn al flink opgewarmd, op grondniveau blijft het voorlopig nog vrij koud. Deze inversie zorgt er bijvoorbeeld voor dat het op de toppen van de Ardennen vandaag +7°C wordt, terwijl aan  onze kust de maxima blijven steken rond +1°C.

Morgennamiddag zien we het weerbeeld omslaan. De continentale luchtmassa maakt dan plaats voor een maritieme luchtmassa. Deze lucht is veel vochtiger. Er komt lage bewolking binnendrijven en lokaal ook nevel of zelfs mist. Morgenochtend liggen de minima in westelijk Vlaanderen rond -1 à -2°C, de maxima rond liggen er morgen rond +4°C. Het dauwpunt stijgt nog sterker: van -12°C 's ochtends naar +2°C 's avonds. Dat positieve dauwpunt zorgt ervoor dat de ijsvloer morgen sterker begint af te smelten, ook op de combibanen.

In de nacht van morgen op zondag blijft de temperatuur waarschijnlijk boven het vriespunt, hooguit vriest het nog een enkel graadje. Zondag overdag hangen er eerst mist en lage bewolking, die maar moeilijk oplossen. Er zit weinig beweging in de temperatuur, met maxima rond 2°C. Tegen de avond zou het moeten uitklaren en in de nacht van zondag op maandag gaat het opnieuw vriezen, met minima maandagochtend rond -3 à -4°C. Dat komt omdat het hogedrukgebied tijdelijk een wig uitbouwt naar onze omgeving en de troposfeer tot rust komt.

Vanaf dinsdag komen we in een strakkere noordelijke en later noordwestelijke stroming terecht en dat zorgt voor een "dooi om de noord", voor zover we dit woord al mogen bovenhalen na deze beperkte koude periode. De aangevoerde luchtmassa neemt warmte op boven de Noordzee en zorgt begin volgende week voor ruim positieve maxima (rond +6°C) en nauwelijks of geen vorst tijdens de nachten.

De tweede helft van volgende week en volgend weekend blijft de stroming geblokkeerd boven de noordelijke Atlantische Oceaan. Dat betekent dat echt zachte luchtmassa's niet tot onze omgeving kunnen doordringen. De exacte positie van de blokkade zal bepalen of we te maken krijgen met temperaturen die rond of iets onder normaal liggen, dan wel met beduidend kouder weer en winterse neerslag. Dat is momenteel echt nog niet in te schatten. 

De weermodellen komen om de 6 uur met een nieuwe uitdraai. Het is verleidelijk om die elke keer tot in de details te bespreken en elke keer te roepen dat de kans op vorst of winterkou op langere termijn flink is gestegen of gedaald. Als je een verwachting wil opmaken, is dat zinloos. Na een dag of 7 tekenen alleen de grote lijnen zich af in de weermodellen. Als je die van de opeenvolgende runs uitmiddelt, krijg je wel zicht op een trend, maar details zijn op die termijn onmogelijk in te vullen. Geen sensationele vooruitblikken op de lange termijn dus hier. Het is misschien niet goed voor de klik- en bezoekcijfers van mijn website, maar daar hoef ik mij met deze niet-commerciële IJsverwachting gelukkig niets van aan te trekken.

Vrij koude kerstdagen op komst

Precies zoals de weermodellen vorige week hadden voorzien, heeft zich een hogedrukblokkade opgebouwd. We zien op de weerkaart van vandaag een hogedrukgebied dat zich uitstrekt van Polen over het zuiden van Scandinavië tot de Noorse Zee. Daardoor staat er in onze omgeving een zuidoostelijke tot oostelijke stroming. Omdat er de vorige weken nauwelijks winterkou te bespeuren was in grote delen van Europa, voert die oostelijke stroming vandaag nog erg zachte lucht aan. De komende dagen wordt de aangevoerde luchtmassa kouder, gaat het 's nachts licht vriezen en blijven de maxima tijdens de Kerstdagen aan de lage kant: iets boven het vriespunt.

Vandaag ligt er een hogedrukgebied boven het zuiden van Scandinavië, waardoor de wind bij ons de oostelijke hoek opzoekt. (bron kaart: UK MetOffice)

We associëren in de winter een oostenwind vaak met winterkou. Dat hoeft niet altijd zo te zijn. Vandaag bijvoorbeeld: ondanks de oostenwind liggen de maxima in de regio Gent rond 11°C. Dat komt omdat de oostenwind gewoon een zachte luchtmassa terugduwt die de voorbije dagen tot ver in Oost-Europa was doorgedrongen. Ook op grote hoogte is de lucht boven ons hoofd erg zacht: vandaag, morgen en dinsdag rond +5° à +7°C op 850 hPa (ongeveer 1500 meter hoogte). Op die dagen kan het onmogelijk echt koud worden. Morgen maandag liggen de maxima rond 7°C, dinsdag rond 5°C. 

In de nacht van dinsdag op woensdag komt vanuit het oosten een koude luchtmassa opzetten. Bij ons ligt de temperatuur op 1500 meter hoogte nog rond +7°; in Polen rond -7°C. (Kaart: temperatuur op 850 hPa volgens weermodel ECMWF via windy.com)

De wind blijft de komende dagen de oosthoek opzoeken en op een bepaald moment is de zachte luchtmassa natuurlijk op. Dat gebeurt in de nacht van dinsdag op woensdag. Van boven Duitsland zien we dan een luchtmassa komen opzetten die beduidend kouder is. Dat gebeurt voorts vrij onopgemerkt: er is geen uitgesproken koufront met neerslag die de afkoeling vergezelt. Het betekent wel dat de minima woensdagochtend in de regio Gent overdag voor het eerst flirten met het vriespunt en dat de temperatuur ook overdag maar enkele graden oploopt. Op Kerstavond duikt het kwik dan onder nul. Het gaat om pure transportkoude, want door de doorstaande wind blijft de afkoeling door uitstraling beperkt.

Op Kerstdag ligt de temperatuur 's ochtends rond -1 à -2°C, overdag rond +1°C. Dat alles bij een oostendwind van 4 Bft. Wie een kerstwandeling wil maken, kleedt zich dus best in laagjes want het koudegevoel zal vrij groot zijn. De oostelijke wind wordt aangejaagd door het hogedrukgebied boven het zuiden van Scandinavie (aangesterkt tot ruim 1040 hPa) en een depressie tussen Sardinië en de Balearen: een klassieke winterse drukverdeling.

Op vrijdag ontwikkelt het Scandinavische hogedrukgebied een uitloper naar de Balkan. Daardoor wordt de aanvoer van echt koude continentale lucht opnieuw wat afgesneden. Het weerbeeld blijft wel licht winters, met 's nachts lichte vorst en overdag maxima iets boven het vriespunt.

Begin volgende week verplaatst het hogedrukgebied zich van Scandinavië naar de omgeving van Schotland en IJsland. Het patroon blijft geblokkeerd, maar de wind zoekt meer de noordelijke hoek op en neemt dus opnieuw wat zachtere zeelucht mee vanover de Noorse Zee en Noordzee. De minima liggen in Vlaanderen dan meest waarschijnlijk rond het vriespunt en de maxima rond 4 à 5°C. De kans op een bui neemt toe en daar kan een winters buitje bij zijn.

Dit verwacht weermodel ECMWF voor zaterdag 27 december: het hogedrukgebied verplaatst zich naar IJsland, met een uitloper naar de Balkan. De echt koude luchtmassa's kunnen ons daardoor niet meer bereiken, maar zacht weer staat ook niet meteen op het programma. (kaart: windy.com)

Er vormt zich voorlopig  nog niet echt natuurijs, zeker niet op de grotere wateroppervlakten. Daarvoor blijft de vorst te beperkt en staat er ook vaak te veel wind. Wat schaatsplezier op het "natuurlijk ijs" van een combibaan (waar water bij nachtelijke vorst verneveld wordt op een asfalten piste tot er een dun laagje ijs is gevormd) zit er op het einde van de week allicht wel in, maar daarvoor zal de Vlaamse schaatsliefhebber dan toch naar Nederland moeten trekken, bij gebrek aan combibaan in eigen land.

Evolutie naar een geblokkeerd weerpatroon

Er glinstert een sprankeltje hoop aan de horizon voor de liefhebbers van natuurijs in de Lage Landen. Nadat een westcirculatie de voorbije weken vrijwel ononderbroken zachte subtropische lucht naar onze omgeving heeft aangevoerd, evolueren we vanaf het weekend naar een geblokkeerd weerpatroon. We zien die opbouw zaterdag al beginnen. Dat is nu binnen een termijn van 82 uur, dus mogen we er van uitgaan dat die omslag naar een blokkade er ook effectief zal komen. Na het weekend resulteert dit in een kouder weertype, waarvan we de details uiteraard nu nog niet kunnen invullen. 

Maandag ligt er een hogedrukgebied boven Scandinavië en diverse lagedrukkeren ten zuiden daarvan. Er staat bij ons een oostenwind, maar die voert nog altijd zachte lucht aan. (bron kaart: wetterzentrale.de)

Wat gebeurt er zaterdag precies? Een depressiekern tussen IJsland en Schotland vult op en tegelijk ontwikkelt het hogedrukgebied van de Azoren een wig naar het noorden en een hogedrukgebied boven Centraal-Europa een wig naar het zuiden van Scandinavië. Beide uitlopers maken contact en er ontstaat zondag een hogedrukcel met centra boven het zuiden van Noorwegen en de Noorse Zee. Daardoor gaat het bij ons zondag al vanuit het oosten waaien, maar een winterinval levert dat niet op. Integendeel zelfs. Er bevindt zich geen koude luchtmassa in onze omgeving en er wordt in eerste instantie zelfs erg zachte lucht aangevoerd met deze oostenwind. De temperatuur ligt zondag overdag rond 11°C.

Maandag bedekt het hogedrukgebied al heel Scandinavië. De wind blijft bij ons de oosthoek opzoeken, maar de afkoeling blijft beperkt. De bovenluchten zijn nog altijd erg warm: +7°C op 850 hPa (ongeveer 1500 meter hoogte) en er hangt ook veel bewolking, waardoor het 's nachts niet sterk kan afkoelen. In de thermometerhut op 1,5 meter hoogte levert dat maandag in de omgeving van Gent minima op rond +4°C en maxima rond +7¨C.

De dagen daarna blijft de luchtdruk hoog ten noorden van onze omgeving en kan er vanaf woensdag 24 december mogelijk wel koude lucht doordringen tot onze omgeving. De mogelijkheid bestaat dus dat we vrij koude, maar droge kerstdagen krijgen, met minima én maxima in de omgeving van het vriespunt, maar die evolutie moeten we nog even afwachten. Van ijsvorming van betekenis is er voorlopig nog geen sprake. De "ijspluim" voor ondiep water toont wat signalen van ijsvorming vanaf 27 december, maar dat is veel te ver weg om nu al uitspraken over te doen. Maar we leven in elk geval wel in hoop, en dat is in deze klimaatopwarmende tijden al heel wat.

Het ECMWF-meteogram voor Drongen. Merk op hoe de wind een duidelijke voorkeur heeft voor het noordoosten vanaf dinsdag, wat resulteert in een geleidelijk dalende temperatuur. Vanaf kerstdag is de kans op vorst tijdens de nachten steeds groter dan 50 procent. (Bron: ecmwf.org)

Nog geen winterkou op komst

De tweede helft van november bracht in grote delen van Scandinavië mooie schaatscondities na een periode met strenge vorst, maar inmidddels is de temperatuur daar weer opgelopen, vooral dan in het zuiden en midden. Dat hoeft op zich geen probleem te zijn als het ijs al dik genoeg is, maar op veel plaatsen in het noorden is er ook sneeuw gevallen en dat maakt het schaatsen heel wat moeilijker.

Wat onze omgeving betreft, hoeven we ons voorlopig geen illusies te maken. Winterweer maakt de eerste week geen enkele kans. Er staat de hele tijd een zuidelijke tot zuidwestelijke wind die zachte lucht aanvoert. De nachten verlopen vorstloos en de maxima liggen rond 10°C. Er zijn nog geen aanwijzingen dat er verandering op til is.

Van zodra de kans op natuurijs toeneemt, meld ik het hier.

Scandinavië maakt zich op voor eerste serieuze winterinval

In het noorden van Scandinavië is de winter ingevallen. Vandaag vrijdag ligt de vorstgrens (met ook overdag negatieve temperaturen) een kilometer of 300 ten noorden van Stockholm. In het uiterste noorden, zeg maar Lapland, wordt er al op natuurijs geschaatst. Morgen en overmorgen aarzelt de vorst nog wat, maar vanaf maandag koelt een groot deel van Scandinavië flink af, met zelfs in de omgeving van Stockholm overdag negatieve temperaturen. De grens met schaatsbaar ijs schuift vanaf dan snel op naar het zuiden. Goed nieuws voor de schaatsers ter plekke, is dat sneeuwval daarbij grotendeels uitblijft, zodat er zich erg mooie ijsvloeren kunnen vormen. De hoogdagen voor de Zweedse langeafstandsschaatsers komen er dus aan.

Op een week tijd zal het natuurijs in de omgeving van de Zweedse stad Sundsvall ongeveer 15 cm aangroeien, op voorwaarde dat er geen sneeuw op ligt. Bron: Jan-Erik Gustafsson, skridko.net. (*)

De vorstinval in Scandinavië wordt veroorzaakt door een hogedrukgebied boven Groenland en een lagedrukgebied boven Nova Zembla. Tussen deze beide druksystemen stroomt er vanuit het noorden Arctische lucht uit boven Noorwegen en Zweden. Deze noordelijke hoogtestroming zet zich ook door tot boven de Benelux, maar het hoeft niet gezegd dat de luchtmassa al behoorlijk is opgewarmd als ze ons bereikt, na een lange reisweg over het warme Noordzeewater. Het extreem zachte weer van de voorbije dagen behoort vanaf maandag wel tot het verleden. Maandag liggen de maxima in de regio Gent nog rond een graad of 9, dinsdag rond een graad of 7. Een winterinval kunnen we dit niet noemen, want van vorst is er nog geen sprake, ook niet tijdens de nachten.

Woensdag trekt er een depressiekern over onze omgeving, terwijl er nog altijd een hogedrukgebied ligt boven IJsland. We krijgen woensdag en donderdag in Vlaanderen killig weer: geregeld regen, bij maxima rond 6 graden en minima rond 2 graden. De kans dat de neerslag valt als (natte) sneeuw is volgens het ensemble van ECMWF voorlopig nooit groter dan 10 procent. Bij voldoende opklaringen kan het 's nachts en 's ochtends wel vriezen aan de grond en heel misschien is ook een graadje vorst in de thermometerhut mogelijk. 

Schaatsers in het noorden van Zweden houden de dikte van de ijsvloer nauwgezet in de gaten, zoals hier in de omgeving van Luleå. (Foto: Johnny Sundström)

(*) Deze grafiek toont de ijsaangroei per 6 uur in cm, van een sneeuwvrije basisijsvloer van 5 cm (donkerblauw) of van een 5 cm dikke basisijsvloer bedekt met 2 cm droge sneeuw (lichtblauw). Hij zegt dus niets over de absolute dikte van de ijsvloer