Vorst vanaf zondag, maar wind bemoeilijkt ijsvorming

Je zag ze her en der waarschijnlijk wel al: de hosana-nieuwsberichten dat de schaatsen "uit het vet" mogen. Ik hou mij bij mijn stelregel dat ik alleen maar schaatspret aankondig als het effectief al vriest en dat is voorlopig nog altijd niet het geval. IJsvorming is een delicaat proces. Er moet nog veel gebeuren voor er een natuurijsvloer ligt, laat staan één waarop er geschaatst kan worden. Het duurt nog tot zondag voor het begint te vriezen, en dan nog zijn er 2 belangrijke bezwaren. Eerst en vooral wordt het met minima rond -5°C niet écht heel erg koud. Ook belangrijk: er staat van zondag tot en met donderdag vrij veel wind: 3 tot 4 Bft uit NO. Ook dat bemoeilijkt de vorming van een ijsvloer. Oja, en bewaar je schaatsen trouwens nooit "in het vet", want dat is heel slecht voor de ijzers. Je hoeft ze er dus ook nooit "uit" te halen.

Precies 1 maand geleden lag de Kraenepoel in Aalter na 1 koude, maar windstille nacht meteen volledig dichtgevroren. Volgende week zal dat door de strakke wind veel moeizamer gaan.

Dat het een stuk kouder wordt dan de afgelopen weken, staat wel als een paal boven water. Er bouwt zich vanaf vandaag een wig van hoge luchtdruk op boven de noordelijke Atlantische Oceaan, wat zondag leidt tot de opbouw van een krachtig hogedrukgebied boven het zuiden van Scandinavië. Tegelijk ligt er een lagedrukgebied boven Italië, waardoor de wind bij ons naar het noordoosten draait. Die voert van zondag tot dinsdag droge en steeds koudere landlucht aan.

Morgen zaterdag waait de wind nog uit het noorden. Het is de hele dag zwaarbewolkt met nu en dan enkele buien, die vooral in het oosten van het land een winters karakter kunnen krijgen. De temperatuur ligt morgenochtend nog rond +6°, maar daalt tegen de avond naar +3°C in Oost-Vlaanderen en tot dicht tegen het vriespunt in Limburg. In de nacht van morgen op zondag blijft de temperatuur nipt positief in het westen van Vlaanderen, in het oosten is een graadje vorst mogelijk.

Zondag wordt een droge dag, maar er blijft wel de hele dag veel bewolking hangen. De temperatuur blijf overdag rond het vriespunt hangen. De wind ruimt van het noorden naar het noordoosten. Het waait matig: 3 tot 4 Bft, dus zelfs als het kwik onder het vriespunt duikt, zal er alleen op enkele erg beschutte plaatsen al wat ijs kunnen ontstaan.

In de nacht van zondag op maandag liggen de minima rond -5°C, maar omdat de wind nog altijd met 3 tot 4 Bft uit het noordoosten blijft waaien, vormt er zich maar moeilijk ijs op de wat grotere wateroppervlakken. De wind mengt immers voortdurend het koude bovenlaagje met het warmere water daaronder. Daardoor kan er geen ijs ontstaan.

Een winterkaart uit de boekjes: tussen een noordelijk hogedrukgebied en een depressie nabij Italië, wordt er koude continentale lucht uithet noordoosten naar ons land getransporteerd. (bron kaart: ecmwf via wetterzentrale.de)

Maandag krijgen we meer en meer de zon te zien. Het hogedrukgebied strekt zich nu uit van het zuiden van Scandinavië naar Schotland, waardoor de wind bij ons uit het oosten blijft waaien. Op grotere hoogte trekt een bel met koude lucht, afkomstig van Scandinavië, over ons land. Daardoor blijven de maxima maandag in Vlaanderen haperen bij een -1 à -2°C. Er blijft ook onveranderd 3 tot 4 Bft wind staan uit de oostelijke sector. Ik verwacht daardoor maandag nog nauwelijks ijs op grotere wateroppervlaktes. Alleen op enkele beschutte plekken en sloten ligt er hier en daar dan een dun pelletje ijs.

Dinsdag blijft de wind uit het oosten waaien. Die wind is een dubbele spelbreker. Hij mengt  constant het koude oppervlaktewater met het minder koude water daaronder. Maar de wind mengt ook de onderste luchtlagen door elkaar, waardoor er geen koude inversielaag vlak bij de grond kan ontstaan. De minima liggen dinsdagochtend daardoor rond -4°C en dat valt nog altijd onder de categorie "lichte vorst". Op grotere hoogte wordt de luchtmassa geleidelijk iets minder koud, waardoor we dinsdag maxima halen rond of iets boven het vriespunt.

Woensdag verschuift de kern van het hogedrukgebied wat meer naar het westen. In Vlaanderen blijft de wind uit de oostelijke sector waaien, maar in het noorden van Nederland kan de wind al wat meer een noordelijke component krijgen, met dus invloed van de (nog warme) Noordzee. Vanaf woensdag wordt het allicht kouder in Vlaanderen dan in het noorden van Nederland. 's Ochtends liggen de minima in de omgeving van Gent opnieuw rond -4°C, de maxima in de namiddag rond +2°C. De wind neemt iets in kracht af: tot 3 Bft uit NO. Hier en daar vormt zich een ijsvloertje van een centimeter, maar grotere wateroppervlaktes blijven nog altijd open liggen.

Op donderdag is de lucht op grote hoogte (hier 850 hPa, ongeveer 1500 meter) een stuk zachter dan op grondniveau. Door een koude "plaklaag" blijft het 's nachts wel vriezen, maar sneeuw bijvoorbeeld is in dit geval onmogelijk. (bron kaart: ecmwf via wetterzentrale.de)

Donderdag warmt de luchtmassa op grotere hoogte flink op: tot +5°C op 850 hPa (ongeveer 1500 meter hoogte). Sneeuwval is dus in elk geval uitgesloten, ook in de Ardennen, waar het overdag door een inversie een stuk zachter wordt dan in Vlaanderen. In Vlaanderen blijft de wind uit de oostelijke sector waaien. Er handhaaft zich een koude "plaklaag". De minima liggen in Oost-Vlaanderen rond -4 à -5°C, de maxima allicht rond +2 à +3°C. Op de Ardense toppen gaan de maxima vlotjes boven de +5°C. In het noorden van Nederland, waar de wind meer een aanlandige component heeft, liggen de minima dan weer niet veel lager dan -2°C. Vlaanderen is donderdag het koudste plekje van de Lage Landen.

Verdere evolutie

Tegen volgend weekend (13 en 14 januari) lijkt het hogedrukgebied zich terug te trekken tussen IJsland en Groenland, wat op zich geen slechte uitgangspositie is voor een koud vervolg van de winter. Maar voorlopig lijkt de wind ook bij ons de noord- tot noordwesthoek op te zoeken. Dat tempert de kou, met maxima hoogst waarschijnlijk tussen +2 en +5°C en minima rond of iets onder het vriespunt. De kans op wat winterse neerslag neemt toe. Kort samengevat: licht winterse perikelen dus naar volgend weekend toe.

Schaatsen?

Om de vragen over al dan niet schaatsen de komende dagen te counteren: de kans op een grootschalige schaatsmogelijkheden is voorlopig nog erg klein. Op de zogenaamde "combibanen" in Nederland zal het allicht wel lukken. Daar brengen vrijwilligers voortdurend dunne laagjes water aan op een betonnen ondergrond. Zodra het ijslaagje op het beton dik genoeg is, kan je er op schaatsen. Dat lukt soms al na 1 nacht. Snel en super veilig!

Binnenkort schaatsen op ondergelopen weilanden, die nu in Vlaanderen erg talrijk zijn na de wateroverlast? Afwachten maar. Misschien later in de week. Maar de harde wind bemoeilijkt de ijsvorming en mogelijk zakt het water sneller weg dan het ijs zich kan vormen. Schaatsen op ondergelopen weilanden en akkers is meestal veilig. Als je door het ijs zakt, zit daar nauwelijks water onder en riskeer je meestal alleen maar een paar natte voeten. Maar let wel op: van zodra het water onder het ijs wegtrekt in de bodem en de ijsvloer op sommige plekken gaat zweven boven het wateroppervlak of de grond, verliest het ijs bijna al zijn draagkracht en breekt het in stukken voor je er erg in hebt. Op die manier zijn er ook al lelijke valpartijen gebeurd. Natuurijs is nooit 100 procent veilig en moet altijd met het nodige respect behandeld worden.

Schaatsen op een ondergelopen weide, zoals hier in Deinze in februari 2021: relatief veilig, maar opletten als het water volledig weggetrokken is onder het ijs, want dan kan het snel breken of brokkelen.