Vlaams Kampioenschap marathon op natuurijs op de Bleukensweide

De Bleukensweide in Leest heeft het voor elkaar. Daar vindt morgen zaterdag het officiële Vlaams Kampioenschap marathonschaatsen op natuurijs plaats. Om 8.30u vertrekken een vijftigtal wedstrijdschaatsers (het maximum aantal toegelaten) voor een wedstrijd over 30 ronden van 800 meter, met de Vlaamse titel bij mannen en vrouwen als inzet.

Om 9.30u is er een juniorenwedstrijd en om 11 uur een toertocht.

Het ijs op de ondiepe Bleukensweide is "maar" 7 cm dik, vandaar de limiet op het aantal deelnemers.

Het is van 2009 geleden. dat er nog een officiële schaatswedstrijd op natuurijs kon plaatsvinden in Vlaanderen. Een dikke proficiat aan de organisatoren voor hun inzet en harde werk!

(Ik sta zelf ook aan de start, maar zonder ambitie op een goede uitslag. Voor mijn diesel is een afstand van 24 km véél te kort.

Eventjes schaatsen op ondergelopen weilanden en meersen

 Hier en daar werd er vandaag geschaatst op enkele ondergelopen weilanden en meersen. Na een nacht met minima rond -6°C zal dat morgen donderdag ook nog lukken. Vrijdag wordt een twijfelgeval. Het kan dan 's ochtends nog licht vriezen, maar overdag loopt de temperatuur op tot +3°C. Van zaterdag tot en met maandag ligt de temperatuur dag en nacht boven het vriespunt. Nieuwe schaatsmogelijkheden komen er dus niet meer bij en de ondergelopen weides en meersen zullen ook snel beginnen te dooien. 

Vanaf dinsdag is de verwachting erg onzeker. De kans op neerslag neemt dan gevoelig toe, maar of dat regen dan wel sneeuw wordt, is nog lang niet duidelijk. Ook over verdere winterse ontwikkelingen heerst nog grote onduidelijkheid in de weermodellen.

Waag je de komende dagen in elk geval niet op vijvers, kreken en afgesneden meanders van rivieren (of kort gezegd: diep water). Zo lag de Oude Leie in Bachte (Deinze) vandaag nog grotendeels open.

Als je gaat schaatsen op een ondergelopen weide, hou er dan rekening mee dat je in principe toelating nodig hebt van de eigenaar. Schaatsers brengen geen schade toe. Leg de eigenaar beleefd maar kordaat uit wat je komt doen als hij je aanspreekt. Zeg dat je niets beschadigt en dat je alle afval netjes weer mee naar huis meeneemt. Als hij dan nog niet kan verdragen dat je een dagje veilig komt schaatsen, moet hij echt wel van slechte wil zijn.

De Oude Leie in Bachte (Deinze) lag vandaag nog grotendeels open. Onmogelijk om daar de komende dagen te schaatsen dus.

Een paar vrij koude dagen, zachter vanaf vrijdag

 Zoals verwacht is de vorst gisteren in de loop van de dag ingevallen. Echt koud werd het de voorbije nacht nog niet. Vrijwel overal in Vlaanderen lag de temperatuur deze ochtend tussen -2 en -3°C. Op grote hoogte trekt vandaag een bel met koude lucht over onze omgeving, een zogenaamde koude put. Op 850 hPa (ongeveer 1500 meter) daalt de temperatuur deze voormiddag tot -14°C en dat gebeurt niet zo heel vaak. Daardoor wordt de troposfeer tijdelijk onstabiel en kunnen er enkele sneeuwbuitjes vallen. Het is maar een klein belletje, want vanavond is de temperatuur op 850 hPa alweer opgelopen tot -7°C.

Vandaag trekt een kleine "koude put" over Vlaanderen en het zuiden van Nederland, een bel gevuld met koude bovenluchten.

De maxima liggen vandaag maandag in Vlaanderen rond -1°C, bij een nog altijd matige noordoostenwind. Komende nacht krijgen we meer opklaringen, bij minima rond -5 à -7°C. Op beschutte plaatsen kan er ijs ontstaan op ondiep water. De wind bemoeilijkt de ijsvorming, maar éénmaal het ijs er ligt, kan het wel flink aangroeien.

Morgen dinsdag wordt een zonnige, maar vrij koude dag met maxima rond -2°C. In de nacht van dinsdag op woensdag vriest het opnieuw een graad of 6 in Vlaanderen. De wind neemt iets in kracht af, wat gunstig is voor de ijsvorming. Woensdag overdag liggen de maxima in Vlaanderen rond het vriespunt. 

Donderdag blijft het in Vlaanderen nog koud. Op grote hoogte is de luchtmassa flink opgewarmd tot +1°C, een heel verschil met de -14°C van vandaag. Maar op grondniveau merken we daar niet zo veel van, omdat een koude plaklaag zich lang kan handhaven. De minima liggen in Vlaanderen rond -6°C, de maxima rond +2°C. In Nederland wordt het al een ander verhaal. Daar kan alleen in het zuidoosten van het land de koude lucht zich handhaven, elders loopt de temperatuur al op tot +6°C. Onze noorderburen hoeven dus absoluut niet te rekenen op grootschalige schaatsmogelijkheden.

Zaterdag draait de wind bij ons naar het noordwesten en wordt er dus minder koude, maritieme lucht aangevoerd.

Vrijdag en zaterdag wordt de kou ook in Vlaanderen getemperd. De wind draait naar het noorden en later noordwesten en gaat dus van over zee waaien. De minima liggen dan nog rond het vriespunt, de maxima rond +5°C. De kans op buien neemt toe, maar in het laagland zijn dat gewone regenbuien.

Meer dan wat beperkte en heel lokale schaatsmogelijkheden op (erg) ondiep water zit er dus niet in.

Vorst vanaf zondag, maar wind bemoeilijkt ijsvorming

Je zag ze her en der waarschijnlijk wel al: de hosana-nieuwsberichten dat de schaatsen "uit het vet" mogen. Ik hou mij bij mijn stelregel dat ik alleen maar schaatspret aankondig als het effectief al vriest en dat is voorlopig nog altijd niet het geval. IJsvorming is een delicaat proces. Er moet nog veel gebeuren voor er een natuurijsvloer ligt, laat staan één waarop er geschaatst kan worden. Het duurt nog tot zondag voor het begint te vriezen, en dan nog zijn er 2 belangrijke bezwaren. Eerst en vooral wordt het met minima rond -5°C niet écht heel erg koud. Ook belangrijk: er staat van zondag tot en met donderdag vrij veel wind: 3 tot 4 Bft uit NO. Ook dat bemoeilijkt de vorming van een ijsvloer. Oja, en bewaar je schaatsen trouwens nooit "in het vet", want dat is heel slecht voor de ijzers. Je hoeft ze er dus ook nooit "uit" te halen.

Precies 1 maand geleden lag de Kraenepoel in Aalter na 1 koude, maar windstille nacht meteen volledig dichtgevroren. Volgende week zal dat door de strakke wind veel moeizamer gaan.

Dat het een stuk kouder wordt dan de afgelopen weken, staat wel als een paal boven water. Er bouwt zich vanaf vandaag een wig van hoge luchtdruk op boven de noordelijke Atlantische Oceaan, wat zondag leidt tot de opbouw van een krachtig hogedrukgebied boven het zuiden van Scandinavië. Tegelijk ligt er een lagedrukgebied boven Italië, waardoor de wind bij ons naar het noordoosten draait. Die voert van zondag tot dinsdag droge en steeds koudere landlucht aan.

Morgen zaterdag waait de wind nog uit het noorden. Het is de hele dag zwaarbewolkt met nu en dan enkele buien, die vooral in het oosten van het land een winters karakter kunnen krijgen. De temperatuur ligt morgenochtend nog rond +6°, maar daalt tegen de avond naar +3°C in Oost-Vlaanderen en tot dicht tegen het vriespunt in Limburg. In de nacht van morgen op zondag blijft de temperatuur nipt positief in het westen van Vlaanderen, in het oosten is een graadje vorst mogelijk.

Zondag wordt een droge dag, maar er blijft wel de hele dag veel bewolking hangen. De temperatuur blijf overdag rond het vriespunt hangen. De wind ruimt van het noorden naar het noordoosten. Het waait matig: 3 tot 4 Bft, dus zelfs als het kwik onder het vriespunt duikt, zal er alleen op enkele erg beschutte plaatsen al wat ijs kunnen ontstaan.

In de nacht van zondag op maandag liggen de minima rond -5°C, maar omdat de wind nog altijd met 3 tot 4 Bft uit het noordoosten blijft waaien, vormt er zich maar moeilijk ijs op de wat grotere wateroppervlakken. De wind mengt immers voortdurend het koude bovenlaagje met het warmere water daaronder. Daardoor kan er geen ijs ontstaan.

Een winterkaart uit de boekjes: tussen een noordelijk hogedrukgebied en een depressie nabij Italië, wordt er koude continentale lucht uithet noordoosten naar ons land getransporteerd. (bron kaart: ecmwf via wetterzentrale.de)

Maandag krijgen we meer en meer de zon te zien. Het hogedrukgebied strekt zich nu uit van het zuiden van Scandinavië naar Schotland, waardoor de wind bij ons uit het oosten blijft waaien. Op grotere hoogte trekt een bel met koude lucht, afkomstig van Scandinavië, over ons land. Daardoor blijven de maxima maandag in Vlaanderen haperen bij een -1 à -2°C. Er blijft ook onveranderd 3 tot 4 Bft wind staan uit de oostelijke sector. Ik verwacht daardoor maandag nog nauwelijks ijs op grotere wateroppervlaktes. Alleen op enkele beschutte plekken en sloten ligt er hier en daar dan een dun pelletje ijs.

Dinsdag blijft de wind uit het oosten waaien. Die wind is een dubbele spelbreker. Hij mengt  constant het koude oppervlaktewater met het minder koude water daaronder. Maar de wind mengt ook de onderste luchtlagen door elkaar, waardoor er geen koude inversielaag vlak bij de grond kan ontstaan. De minima liggen dinsdagochtend daardoor rond -4°C en dat valt nog altijd onder de categorie "lichte vorst". Op grotere hoogte wordt de luchtmassa geleidelijk iets minder koud, waardoor we dinsdag maxima halen rond of iets boven het vriespunt.

Woensdag verschuift de kern van het hogedrukgebied wat meer naar het westen. In Vlaanderen blijft de wind uit de oostelijke sector waaien, maar in het noorden van Nederland kan de wind al wat meer een noordelijke component krijgen, met dus invloed van de (nog warme) Noordzee. Vanaf woensdag wordt het allicht kouder in Vlaanderen dan in het noorden van Nederland. 's Ochtends liggen de minima in de omgeving van Gent opnieuw rond -4°C, de maxima in de namiddag rond +2°C. De wind neemt iets in kracht af: tot 3 Bft uit NO. Hier en daar vormt zich een ijsvloertje van een centimeter, maar grotere wateroppervlaktes blijven nog altijd open liggen.

Op donderdag is de lucht op grote hoogte (hier 850 hPa, ongeveer 1500 meter) een stuk zachter dan op grondniveau. Door een koude "plaklaag" blijft het 's nachts wel vriezen, maar sneeuw bijvoorbeeld is in dit geval onmogelijk. (bron kaart: ecmwf via wetterzentrale.de)

Donderdag warmt de luchtmassa op grotere hoogte flink op: tot +5°C op 850 hPa (ongeveer 1500 meter hoogte). Sneeuwval is dus in elk geval uitgesloten, ook in de Ardennen, waar het overdag door een inversie een stuk zachter wordt dan in Vlaanderen. In Vlaanderen blijft de wind uit de oostelijke sector waaien. Er handhaaft zich een koude "plaklaag". De minima liggen in Oost-Vlaanderen rond -4 à -5°C, de maxima allicht rond +2 à +3°C. Op de Ardense toppen gaan de maxima vlotjes boven de +5°C. In het noorden van Nederland, waar de wind meer een aanlandige component heeft, liggen de minima dan weer niet veel lager dan -2°C. Vlaanderen is donderdag het koudste plekje van de Lage Landen.

Verdere evolutie

Tegen volgend weekend (13 en 14 januari) lijkt het hogedrukgebied zich terug te trekken tussen IJsland en Groenland, wat op zich geen slechte uitgangspositie is voor een koud vervolg van de winter. Maar voorlopig lijkt de wind ook bij ons de noord- tot noordwesthoek op te zoeken. Dat tempert de kou, met maxima hoogst waarschijnlijk tussen +2 en +5°C en minima rond of iets onder het vriespunt. De kans op wat winterse neerslag neemt toe. Kort samengevat: licht winterse perikelen dus naar volgend weekend toe.

Schaatsen?

Om de vragen over al dan niet schaatsen de komende dagen te counteren: de kans op een grootschalige schaatsmogelijkheden is voorlopig nog erg klein. Op de zogenaamde "combibanen" in Nederland zal het allicht wel lukken. Daar brengen vrijwilligers voortdurend dunne laagjes water aan op een betonnen ondergrond. Zodra het ijslaagje op het beton dik genoeg is, kan je er op schaatsen. Dat lukt soms al na 1 nacht. Snel en super veilig!

Binnenkort schaatsen op ondergelopen weilanden, die nu in Vlaanderen erg talrijk zijn na de wateroverlast? Afwachten maar. Misschien later in de week. Maar de harde wind bemoeilijkt de ijsvorming en mogelijk zakt het water sneller weg dan het ijs zich kan vormen. Schaatsen op ondergelopen weilanden en akkers is meestal veilig. Als je door het ijs zakt, zit daar nauwelijks water onder en riskeer je meestal alleen maar een paar natte voeten. Maar let wel op: van zodra het water onder het ijs wegtrekt in de bodem en de ijsvloer op sommige plekken gaat zweven boven het wateroppervlak of de grond, verliest het ijs bijna al zijn draagkracht en breekt het in stukken voor je er erg in hebt. Op die manier zijn er ook al lelijke valpartijen gebeurd. Natuurijs is nooit 100 procent veilig en moet altijd met het nodige respect behandeld worden.

Schaatsen op een ondergelopen weide, zoals hier in Deinze in februari 2021: relatief veilig, maar opletten als het water volledig weggetrokken is onder het ijs, want dan kan het snel breken of brokkelen.

Gevoelig kouder weer op komst

In mijn herinnering is het een klassieker uit de vorige eeuw: een erg natte kerst- en eindejaarsperiode, gevolgd een koude-inval rond Driekoningen. Het ziet ernaar uit dat het de komende dagen nog eens deze klassieke toer opgaat. Vanaf komend weekend wordt het gevoelig kouder, met vorst tijdens de nachten en maxima rond het vriespunt.

De verwachting voor komende zondag: de wind draait bij ons naar het noordoosten en voert gevoelig koudere landlucht aan. (bron kaart: ecwmf via wetterzentrale.de)

Vandaag dinsdag trekt nog een erg actief frontaal systeem over ons land. De overvloedige neerslag, gecombineerd met een totaal verzadigde bodem, zal ongetwijfeld tot wateroverlast leiden. Een zuidwestelijke wind voert nog erg zachte zeelucht aan, met maxima rond 13°C. Een golftop op dit actieve front heeft zich ontwikkeld tot een aparte depressiekern die vanaf de late namiddag voor erg veel wind zorgt op zee en in de kustgebieden, met rukwinden tot 100 km/h of meer.

Morgen en donderdag zorgt een volgend lagedrukgebied, met kern in de omgeving van Schotland, nog altijd voor de aanvoer van zachte maritieme lucht. De maxima liggen in de regio Gent morgen rond 11°C en donderdag rond 10°C. Er valt nog altijd geregeld regen of een bui, waardoor de wateroverlast nog een tijd kan aanhouden.

Vrijdag 5 januari ligt er een depressiekern voor de Belgische Kust en een tweede exemplaar nabij Ierland. Dat is het begin van de weersverandering. De wind krijgt daardoor een noordelijke component en de subtropische luchtmassa ruimt plaats voor een polaire luchtmassa. De maxima liggen vrijdagmiddag nog rond 9°C, maar na de middag begint het af te koelen.

Zaterdag zien de weerkaarten er compleet anders uit dan we de voorbije weken gewoon waren. We zien een lagedrukgebied boven Italië en een hogedrukgebied tussen Schotland en IJsland. De wind draait bij ons naar het noordoosten en begint geleidelijk koudere landlucht aan te voeren. De maxima liggen zaterdag in de regio Gent nog rond 5°C en in de nacht van zaterdag op zondag krijgen we mogelijk de eerste vorst sinds lang.

De temperatuursverwachting van het ensemble van ECMWF voor de regio Gent toont een duidelijk dalende trend tot en met maandag 9 januari. (bron: ecmwf.org)

Zoals het er nu naar uit ziet, zou de kou vanaf zondag nog wat verscherpen. Begin volgende week liggen de maxima volgens het ensemble van weermodel ECMWF dan rond het vriespunt, met 's nachts lichte tot matige vorst. Afwachten maar of deze trend zich doorzet, maar de weerkaarten zien er op de middellange termijn voor de schaatsers voor het eerst deze winter wat spannend uit.

Zachte lucht overspoelt grote delen van Europa

 Aan de opvallend kou in Scandinavië van de voorbije maand, komt zo stilaan een eind. In het noorden kan de winter zich vandaag nog handhaven, in  het zuiden is hij al een tijdje van de weerkaarten geveegd. De komende dagen rukt de zachte lucht verder op naar het noorden.  De hogedrukgebieden in het noorden van Europa hebben plaats gemaakt voor depressies en boven Centraal-Europa ligt nu een knoert van een warmbloedige anticycloon. Aan de noordelijke flank van deze anticycloon staat een westelijke stroming, die zachte subtropische lucht tot ver in het Europese continent blaast.

De straalstroom ligt vandaag zaterdag 16 december 2023 ten noorden van onze omgeving en blaast zachte zeelucht ver Europa in. (Kaart: ecmwf via wetterzentrale.de)

Het is geen onbekend fenomeen. Ook in het hoge noorden houdt strenge vrieskou zelden een volledige winter aan. Ook daar zijn er geregeld perioden met minder koud weer. 

Bij ons zorgt het Centraal-Europees hogedrukgebied tijdelijk voor een periode met droger weer. Actieve neerslagzones volgen noodgedwongen een noordelijke koers en kunnen ons niet bereiken. Helaas zorgt het ingevangen vocht wel voor grijs weer, met lage bewolking en nu en dan zelfs wat lichte motregen. De luchtmassa is op grotere hoogte warm en de bewolking zorgt ervoor dat er 's nachts weinig warmte kan uitstralen. Ondanks de hoge stand van de barometer krijgen we dus zacht weer.

Tot en met maandag komt er in deze situatie weinig verandering. Dinsdag diept er zich een randdepressie uit boven de Noordzee, waarvan het actieve frontale systeem over ons land trekt. Gedaan dus met de drogere periode. Het hogedrukgebied boven Europa pakt z'n biezen en we komen in een westelijke tot noordwestelijke stroming terecht. De aangevoerde luchtmassa wordt maritiem polair van oorsprong. We krijgen vanaf woensdag wisselvallig weer, met maxima rond 10°C. Dat is zachter dan normaal, wat toch opmerkelijk is in december bij een westelijke tot noordwestelijke stroming met aanvoer van polaire lucht. Het is in dit soort details dat de klimaatverandering zich laat opmerken.

Dinsdag bevinden we ons in de warme sector van een randdepressie met kern boven het zuiden van Engeland. (Kaart: UK MetOffice)

Omdat het Centraal-Europese hogedrukgebied vanaf woensdag van de weerkaarten verdwijnt, kan de koude lucht weer dieper uitzakken boven Scandinavië, waardoor ook het zuiden van Zweden een kans maakt op een witte Kerst, wat de afgelopen winters niet altijd het geval was.

De natuurijsbanen in midden en noordelijk Zweden hoeven niets te vrezen van de tijdelijke opwarming, die in het zuiden krijgen het wel moeilijk de komende dagen.

Een weermodel is en blijft een model

Als operationeel marien meteoroloog ben ik vooral bezig met weersverwachtingen op de korte termijn. Ik weet uit ervaring hoe de weerkaarten vanaf een dag of 4 vooruit kunnen wijzigen, vaak geniepig en subtiel, heel soms radicaal.  Ondanks de vooruitgang van de weermodellen ben ik daardoor in de loop der jaren sceptischer geworden over langetermijnverwachtingen.  Een omslag naar winterweer laat zich zelden uitgesproken zien in ensembles van 14 dagen vooruit, laat staan in maand- of seizoensverwachtingen.  De ensemble-techniek maakt het mogelijk om een trend tot een dag of 10 te ontwaren, maar dat dient altijd te gebeuren met de nodige omzichtigheid, zelfs bij een op het eerste zicht erg eensgezind ensemble. De uitkomst van een weermodel ziet er erg realistisch uit, maar het is en blijft een immens vereenvoudigde voorstelling van de werkelijkheid, met alle beperkingen vandien.

Een weersomslag begint dikwijls vrij onverwachts met subtiele wijzigingen in de weerkaarten van 4 tot 5 dagen vooruit, waarna het ensemble mee in die richting evolueert.

Scandinavische kou sijpelt door tot bij ons

 Een deel van de Scandinavische kou (zie vorige bijdrages) is doorgesijpeld tot in de Lage Landen. De voorbije dagen viel er hier en daar wat winterse neerslag en de minimumtemperatuur deze ochtend in mijn tuin in Drongen (vlak bij Gent) was zowaar -6°C. Het blijft nog eventjes aan de koude kant, met morgen zondag mogelijk wat natte sneeuw, maar volgende week gaat de temperatuur opnieuw omhoog en aan natuurijs op uitgebreide schaal in de Benelux moeten we nog niet denken.

De Kraenepoel in Aalter lag vandaag volledig dichtgevroren, na een nachtje van -6°C. Na morgen smelt het ijs weer weg.

Sneeuw in Oostende op zaterdag 2 december bij -2°C.

In Scandinavië blijft het voorlopig nog ijzig koud. Op enkele plaatsen zijn daar de voorbije dagen sneeuw- en kouderecords verbroken voor november. Dat is nog geen garantie op een koud vervolg van de rest van de winter. Een bekende Zweedse weerspreuk luidt: "Anders braskar, Julen slaskar." Onmogelijk om letterlijk te vertalen, maar Anders is de naamdag van Andreas op 30 november en Julen is Kerstmis. Het komt er op neer dat als je op 30 november hard moet stoken tegen de vrieskou, dat het dan met Kerstmis zal dooien. Een weerspreuk zoals een ander natuurlijk, maar dikwijls zit daar toch een kern van (statistische) waarheid in.

De vroege Zweedse vrieskou heeft ervoor gezorgd dat er vorig weekend al enkele natuurijsbanen op meren zijn geopend, onder meer in Piteå en Tavelsjö (Umeå). Helaas heeft een sneeuwstorm langs de Zweedse oostkust op woensdag de ijsbanen bedolven onder een dik pak sneeuw en er zal heel wat werk nodig zijn om ze weer vrij te maken.

De ijsbaan van Tavelsjö vorig weekend. (foto Anders Enetjärn - AIK Tavelsjö)

Enkele dagen later moest er al met man en macht gewerkt worden om de ijsbaan weer vrij te maken na een sneeuwstorm. (foto: Tobias Sundqvist - AIK Tavelsjö)

Op de wat langere termijn, naar volgend weekend toe, zien we op de weerkaarten een strijd tussen Atlantische depressies en een krachtig hogedrukgebied boven het westen van Rusland. Dat zorgt voor zacht weer in de Benelux en voorlopig nog koud weer boven het oosten van Europa en Scandinavië, maar de zachte lucht lijkt ook meer en meer naar het oosten en noorden op te dringen.